نگارستان

پیمان آتلانتیک شمالی ناتـو(NATO)

پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتـو، یک ائتلاف نظامی و امنیتی مخوف و قدرتمند است که بین قدرت های پیروز جنگ جهانی دوم و تعداد زیادی از کشورهای اروپایی در مقابل توسعه طلبی های اتحاد جماهیر شوروی تشکیل گردید تا به اتکای قدرت عظیم نظامی و پشتیبانی اقتصادی و لجستیکی گسترده آن، مانع از تکرار توهم رهبران یاغی دنیا و ایجاد فاجعه هایی همانند جنگ های جهانی گردد.

• ناتـو:                North Atlantic Treaty Organization
• دفتر مرکزی:      بروکسل، بلژیک
• زبان‌های رسمی:  انگلیسی و فرانسوی
• تعداد اعضا:       28 کشور عضو و ۱۴ متحد عمده
• تأسیس:             ۴ آوریل ۱۹۴۹ (۱۵ فروردین ۱۳۲۸)
• دبیرکل:            آندرس فوگ راسموسن تا اکتبر 2014، سپس ینس استولتنبرگ

ناتـوواژه مخفف سازمان پیمان آتلانتیک شمالی است و در حال حاضر 28 کشور از آمریکای شمالی و اروپا در آن عضویت دارند که عبارتند از: اسپانیا، استونی، اسلوواکی، اسلوونی، انگلیس، ایتالیا، ایسلند، آلبانی، آلمان، آمریکا، بلژیک، بلغارستان، پرتغال، ترکیه، دانمارک، کرواسی، رومانی، فرانسه، کانادا، کرواسی، لتونی، لوکزامبورگ، لهستان، لیتوانی، نروژ، هلند، مجارستان، یونان و جمهوری چک.

ناتـوسازمانی است که در دوران پس از جنگ جهانی دوم برای اجرای پیمان آتلانتیک شمالی و در واکنش به توسعه طلبی‌های شوروی سابق در کشورهای اروپای شرقی و مرکزی و در تقابل با پیمان ورشو، در سال ۱۹۴۹ تشکیل شد. ایالات متحده آمریکا و متحدان غربی آن سازمان ناتـورا به وجود آوردند تا در مقابل اتحاد شوروی و گسترش کمونیسم به اروپای غربی مانعی ایجاد نمایند.

روند تشکیل پیمان آتلانتیک شمالی

پس از پایان جنگ جهانی دوم تا تشکیل ناتـو، تحت تاثیر خودبزرگ بینی شوروی درپی پیروزی های خیره کننده اش بر آلمان نازی در نبردهای سرنوشت سازی همچون نبرد استالینگراد و عملیات بارباروسا در یک محدوده زمانی چهار ساله، اتفاقاتی رخ داد که کشورهای غربی و در راس آنها، ابرقدرت بلامنازع جهان آمریکا را به سمت تشکیل اتحادی از جنس اتحاد ناتـوسوق داد. این اتفاقات عبارت بودند از:

اظهارات استالین

استالین بارها از ناسازگاری کمونیسم و کاپیتالیسم سخن گفت. وی با تاکید دوباره بر یک تعریف مارکسیستی در مورد «دو اردوگاه» که در پایان جنگ جهانی دوم شکل گرفته بود، موجبات نگرانی و تشویش رهبران کشورهای غربی را فراهم کرد. استالین اردوگاه اول تحت رهبری آمریکا را اردوگاه کاپیتالیست یا امپریالیست و اردوگاه دوم به رهبری شوروی را اردوگاه سوسیالیست نامید.

بحران یونان در سال 1946

در انتخابات 1946 یونان، سلطنت طلبان با حمایت انگلستان به پیروزی رسیدند. نیروهای چپ که در کنار مردم علیه اشغالگران مقاومت کرده بودند، واکنش های شدیدی نشان دادند که منجر به جنگ داخلی شد و انگلستان به حمایت از سلطنت طلبان و آلبانی، بلغارستان و یوگسلاوی نیز به حمایت از نیروهای چپ پرداختند.

بحران ترکیه در سال 1946

شوروی فشارهایی بر دولت ترکیه وارد کرده و ادعا هایی در خصوص تنگه های بسفر و داردانل اعلام نمود. در این بحران، دولت های غربی به حمایت از ترکیه پرداختند.

تشکیل کمینفرم در سال 1947

شوروی در اکتبر 1947 کمینفرم یا دفتر اطلاعات احزاب کمونیست را به منظور هماهنگ کردن فعالیت احزاب کمونیست کشورهای اروپا بویژه ایتالیا، فرانسه، رومانی، چکسلواکی و شوروی تشکیل داد.

تقسیم آلمان

در ژوئن 1948 استالین دسترسی متفقین به برلن غربی از طریق خطوط زمینی را به مدت 323 روز قطع کرد ولی ترومن، رئیس جمهور ایالات متحده، با برقراری پل هوایی این مشکل را حل کرد. در سال بعد در 7 مه 1949 دول غربی تشکیل «دولت آلمان فدرال» را در نواحی تحت اشغال خود اعلام کردند. شوروی نیز چند ماه بعد در 7 اکتبر همان سال تاسیس «جمهوری دموکراتیک آلمان» را اعلام نمود. بنابراین تقسیم عملی اروپا شکل واقعی به خود گرفت.

بحران چکسلواکی در سال 1948

در فوریه 1948 کمونیست های چکسلواکی، دولت را به دست گرفتند و به سرعت کابینه ای کمونیستی تشکیل دادند. تنها وزیر طرفدار «طرح مارشال» در این کابینه، مازاریک، به طرز مشکوکی جان سپرد.

انتشار مقاله  فارین افرز

در ژوئیه 1947 در مجله فارین افرز مقاله ای به چاپ رسید که نام نویسنده آن آقای X  معرفی شده بود. بعدها مشخص شد نویسنده آن «جورج کنان» نظریه پرداز معروف آمریکایی بوده که در آن زمان رایزن سفارت آمریکا در مسکو بود. وی راهبردی جدید برای مقابله با سیاست های توسعه طلبانه شوروی به دولت آمریکا پیشنهاد کرد که بعدها سیاست سد نفوذ نام گرفت.

دکترین ترومن  در سال 1947

با وضع بد اقتصادی کشورهای اروپا در سال 47-1946، هری ترومن، رئیس جمهور ایالات متحده، در سال 1947 طی پیامی به کنگره اعلام کرد که سیاست های ایالات متحده باید این باشد که از ملل آزادی که در برابر سلطه طلبی های اقلیت های مسلح (کمونیست های داخلی) و فشارهای خارجی (شوروی) مقاومت می کنند، حمایت نماید. وی خواستار اختصاص 400 میلیون دلار کمک به ترکیه و یونان شد.

طرح مارشال در سال 1947

شکل گیری ناتـوبا طرح اقتصادی مارشال برای احیای اقتصاد اروپا همزمان بود. ایالات متحده تصمیم گرفت در قالب این طرح، به یاری کشورهای اروپایی که تازه از آوار جنگ جهانی دوم سر برآورده بودند، بپردازد. مارشال، وزیر امور خارجه وقت ایالات متحده، در ژوئن 1947 در سخنرانی خود در دانشگاه هاروارد اعلام کرد: «کمونیسم را باید با ارتش اقتصادی سرکوب کرد و نه با خشونت.» سپس با ارائه پیشنهادی خواستار کمک های اقتصادی وسیعی به کشورهای اروپایی شد. کنگره در سال 1948 این طرح را تحت عنوان «برنامه احیای اروپا» تصویب کرد. طرح مارشال بین سال های 1947 و 1952 اجرا شد.

قطعنامه واندنبرگ - کنالی

در سال 1948، دو تن از سناتـورهای آمریکایی طرحی را در سنا تصویب نمودند که نشان دهنده پایانی بر دکترین مونروئه (عدم دخالت ایالات متحده در خارج از قاره آمریکا) بود.

پیمان دانکرک در سال 1947

انگلستان و فرانسه به خاطر ترس همیشگی که از آلمان داشتند، در مارس 1947 پیمانی را در شهر دانکرک فرانسه امضا کردند که هدف آن تحدید و اعمال کنترل بیشتر بر آلمان بود. بر اساس این پیمان، دو کشور بر اقدام مشترک علیه هر نوع تجاوز جدید از سوی آلمان متعهد می شدند.

پیمان بروکسل در سال 1948

در مارس 1948 نمایندگان کشورهای انگلیس، فرانسه، بلژیک، هلند و لوگزامبورگ با هدف انعقاد معاهده ای در زمیه کمک متقابل در شهر بروکسل گرد هم آمدند که به امضای پیمان بروکسل منجر شد. در این پیمان کشورها برای «ایجاد سیستم دفاعی مشترک» و «گسترش روابط اقتصادی و فرهنگی» متعهد شده بودند. سپس آنها از کشورهای دانمارک، ایسلند، ایتالیا، نروژ و پرتغال دعوت به پیوستن به این فرایند کردند. دو ماه بعد با پیوستن کانادا و آمریکا به این جمع در چهارم آوریل سال ۱۹۴۹ پیمان آتلانتیک شمالی در واشنگتن به امضا رسید و سازمان ناتـوتشکیل شد.

متن کامل پیمان آتلانتیک شمالی (واشنگتن - 4 آوریل 1949)

دولت های امضا کننده این پیمان بار دیگر بر پایبندی خود بر اهداف و اصول منشور ملل متحد تاکید کرده و تمایل خود را برای همزیستی با تمام ملت ها و دولت ها در صلح و آرامش اعلام می کنند. آنها مصمم به حراست از آزادی، میراث مشترک و تمدن ملت های خود که بر اساس اصول دموکراسی، آزادی فردی و حکوت قانون پایه گذاری شده است، می باشند. آنها تصمیم دارند تلاش های خود را برای دفاع دسته جمعی و حفاظت از صلح و امنیت متحد نمایند، بنابراین با پیمان آتلانتیک شمالی در قالب 14 ماده زیر موافقت می کنند:

ماده 1 - همانطور که در منشور سازمان ملل مورد اشاره واقع شده است، دولت های امضا کننده این پیمان نیز متعهد می شوند هرگونه مناقشه بین المللی را که ممکن است در آن نقش داشته باشند از طرق صلح آمیز حل و فصل نمایند، به شکلی که صلح و امنیت بین المللی و عدالت به خطر نیفتد؛ آن ها متعهد می شوند در روابط بین خود از توسل به زور و یا تهدید به توسل به آن، به هر شکلی که مغایر با اهداف سازمان ملل باشد خودداری نمایند.

ماده 2 - دولت ها در راستای توسعه روابط بین الملل صلح آمیز و دوستانه، از طریق تقویت نهادهای آزاد خود، فراهم آوردن فهم بهتر از اصولی که این نهادها بر اساس آن ها ایجاد شده اند و ایجاد شرایط ثبات و رفاه، همکاری خواهند کرد. آن ها به سمت حذف تعارضات در سیاست های اقتصادی بین المللی خود حرکت کرده و زمینه های همکاری را در میان خود فراهم خواهند نمود.

ماده 3 - دولت ها به منظور دستیابی هرچه بیشتر به اهداف این پیمان، به صورت انفرادی یا مشترکاً، بوسیله خودیاری و کمک های متقابل به صورت مداوم و مؤثر، ظرفیت های فردی یا جمعی خود را حفظ کرده و توسعه می دهند تا در مقابل حملات مسلحانه مقاومت نمایند.  

ماده 4 - دولت ها هر زمان که تمامیت ارضی، استقلال سیاسی و امنیت خود را بنا به تشخیص خود در خطر دیدند، به مشورت با یکدیگر می پردازند.

ماده 5 - دولت ها توافق دارند که حمله ای مسلحانه علیه یک یا چندی از آنها در اروپا و آمریکای شمالی، به معنای حمله ای علیه تمامی آن ها تلقی خواهد شد و در نتیجه آنها موافقت می نمایند در صورتی که اینچنین حمله ای اتفاق افتد، هر یک از آنها، در راستای عمل به حق دفاع انفرادی یا دسته جمعی از خود بر اساس ماده 51 منشور سازمان ملل، دولت یا دولت های مورد حمله قرار گرفته را از طریق اقدامات آنی، هرآنچه که ضروری می نماید، به صورت انفرادی یا به اتفاق دیگر دولت ها، مساعدت نمایند تا امنیت را در منطقه آتلانتیک شمالی بازگردانده و برقرار نمایند که می تواند شامل استفاده از نیروهای مسلح نیز باشد.

هر گونه حمله مسلحانه و اقدامات اتخاذ شده در نتیجه آن فورا به شورای امنیت گزارش خواهد شد. این اقدامات زمانی که شورای امنیت اقدامات لازم را جهت بازگرداندن و برقراری صلح و امنیت بین المللی اتخاذ نماید، متوقف می شود.

ماده 6 - در راستای ماده 5، یک حمله مسلحانه به یکی از دولت ها، این موارد را در بر می گیرد:

• در قلمرو هر یک از دولت ها در اروپا یا آمریکای شمالی
• در قلمرو الجزایر تحت حکومت فرانسه
• در قلمرو یا در جزایری که تحت صلاحیت قانونی هر یک از دولت ها در منطقه آتلانتیک شمالی در شمال مدار راس السرطان قرار می گیرند.
• علیه نیروها، کشتی ها و یا هواپیماهای هر یک از دولت ها، زمانی که در این مناطق یا هر منطقه دیگری در اروپا که نیروهای تصرف کننده هر یک از این دولت ها در تاریخ لازم الاجرا شدن این پیمان مستقر هستند یا در دریای مدیترانه و یا منطقه آتلانتیک شمالی در شمال مدار راس السرطان.
  

ماده 7 - این پیمان به هیچ وجه حقوق و الزامات ناشی از منشور ملل متحد آن دسته از دولت های امضا کننده عضو سازمان ملل و مسئولیت اولیه شورای امنیت برای برقراری صلح و امنیت بین المللی را تحت تاثیر قرار نخواهد داد و نبایستی اینگونه تفسیر شود. 

ماده 8 - هر یک از دولت ها اعلام می دارند که هیچ یک از تعهدات بین المللی در حال اجرا بین آن ها و دیگر امضا کنندگان و یا دولتی ثالث با مفاد این پیمان در تعارض نمی باشد و متعهد می شوند به هیچ تعهد بین المللی که در تعارض با پیمان حاضر باشد وارد نشوند.

ماده 9 - دولت ها بدین وسیله شورایی تاسیس می کنند، که همه آن ها در آن نمایندگانی خواهند داشت، تا مسائل مربوط به اجرای این پیمان را مورد توجه و رسیدگی قرار دهد. این شورا باید به نحوی سازماندهی شود تا بتواند در هر زمانی بلافاصله تشکیل جلسه دهد. این شورا ارکان دیگر مورد نیاز را تاسیس خواهد نمود؛ خصوصا شورا فورا یک کمیته دفاعی دایر خواهد کرد که اقدمات مقتضی جهت اجرای مواد 3 و 5 را توصیه می نماید.

ماده 10- دولت ها ممکن است، به اتفاق آراء، از دیگر دولت های اروپایی دعوت کنند تا به منظور تقویت اصول این پیمان و همکاری در امنیت منطقه آتلانتیک شمالی به این پیمان ملحق شوند. هر دولتی که بدین نحو دعوت می شود می تواند با تسلیم اسناد الحاق به دولت ایالات متحده آمریکا به عضویت این پیمان در آید. دولت ایالات متحده آمریکا دریافت اینچنین سند الحاقی را به اطلاع تمامی دولت های عضو می رساند.

ماده 11 - بر اساس قانون اساسی هر یک از دولت ها، این معاهده تصویب خواهد شد و مفاد آن به اجرا خواهد رسید. اسناد تصویب باید هرچه زودتر به دولت ایالات متحده آمریکا تسلیم شود که این دولت نیز دریافت هر یک از اسناد را به اطلاع دیگر امضا کنندگان خواهد رساند. این پیمان بین دولت هایی که آنرا به تصویب رسانده اند بلافاصله پس از تصویب اکثریت امضا کنندگان که شامل تصویب از سوی بلژیک، کانادا، فرانسه، لوکزامبورگ، هلند، انگلیس و ایالات متحده باشد، لازم الاجرا خواهد بود. این پیمان برای دیگر دولت ها، در همان تاریخ تسلیم اسناد تصویب لازم الاجرا خواهد بود.

ماده 12 - با گذشت ده سال از اجرای این پیمان، یا بعد از آن، در صورت درخواست هر یک از دولت ها، دولت ها به منظور تجدید نظر در پیمان با یکدیگر مشورت می نمایند و در این راستا به فاکتورهایی که صلح و امنیت را در منطقه آتلانتیک شمالی تحت تاثیر قرار می دهند، شامل گسترش ترتیبات جهانی و منطقه ای به منظور برقراری صلح و امنیت بین المللی بر اساس منشور سازمان ملل، توجه می کنند.

ماده 13 - با گذشت بیست سال از اجرای این پیمان، هر یک از دولت های عضو می تواند پس از ارائه اعلامیه ای به دولت ایالات متحده آمریکا از عضویت کناره گیری نماید که دولت ایالات متحده نیز دریافت این اعلامیه را به اطلاع همه دولت های عضو می رساند.

ماده 14 - این پیمان که متون انگلیسی و فرانسه آن هر دو معتبر می باشند، نزد دولت ایالات متحده سپرده می شود. حسب وظیفه، دولت ایالات متحده نیز نسخه های مورد تایید آن را برای دولت های امضا کننده پیمان می فرستد. 

این پیمان در 24 آگوست 1949، پس از تسلیم اسناد تصویب تمامی دولت های امضا کننده، لازم الاجرا شد. هرچند تعریف قلمروهایی که ماده 5 به آنها اشاره دارد، بوسیله ماده 2 پروتکل الحاقی پیمان آتلانتیک شمالی در تاریخ 22 اکتبر 1951 و در زمان الحاق یونان و ترکیه مورد تجدید نظر قرار گرفت و همچنین در 16 ژانویه 1963، شورای آتلانتیک شمالی اعلام کرد که بندهای مربوط به الجزایر تحت حکومت فرانسه از تاریخ 3 جولای 1962 قابل اجرا نبوده است.

مقر ناتـوابتدا در فرانسه قرار داشت اما پس از آن که ژنرال دوگل سال ۱۹۶۶ در اعتراض به سیطره آمریکا بر این سازمان از فرماندهی نظامی ناتـوخارج شد به بروکسل منتقل شد. آمریکا در چارچوب پیمان ناتـوحدود ۳۰۰ هزار نیروی نظامی و تعدادی از کلاهک‌های هسته‌ای خود را برای مقابله با تهدیدات شوروی در آلمان غربی و سایر کشورهای اروپای غربی مستقر کرد که پس از فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد که موجودیت پیمان ناتـوبه عنوان یک سازمان نظامی را زیر سؤال می برد، به تدریج در صدد انتقال آنها به سایر مناطق برآمده است.

روند عضوگیری و گسترش ناتـو

اولین کشورهای امضا کننده پیمان آتلانتیک شمالی، که اعضای موسس سازمان ناتـونیز به شمار می روند، کشورهای کانادا و ایالات متحده از منطقه امریکای شمالی و کشورهای انگلیس، پرتغال، نروژ، ایتالیا، ایسلند، فرانسه، دانمارک و کشورهای بنه لوکس شامل بلژیک، هلند و لوکزامبورگ از قاره اروپا می باشند. پس از آن در سال 1952 اتحاد ناتـوبرای اولین بار گسترش یافت و کشورهای ترکیه و یونان را نیز در خود جای داد و سپس با عضویت آلمان غربی در 1955 و اسپانیا در سال 1982 شمار اعضای ناتـو، به عدد 16 رسید.

اگرچه وحدت آلمان در سال ۱۹۹۰ و فروپاشی شوروی و انحلال پیمان ورشو در سال 1991 که نوید بخش پایان جنگ سرد بود، موجب شد که نقش نظامی ناتـوزیر سؤال برود اما اعضای این سازمان با تمرکز بر ناتـوبه عنوان یک سازمان سیاسی متولی حفظ ثبات بین المللی در اروپا در صدد گسترش آن نیز برآمدند و پیشنهاد خود مبنی بر به عضویت پذیرفتن کشورهای سابق بلوک کمونیست را مطرح کردند.

طبق ماده 10 پیمان آتلانتیک شمالی، درهای ناتـوبرای کشورهای اروپایی که خواهان عضویت در این سازمان بوده و آمادگی پذیرفتن تعهدات و الزامات ناشی از عضویت را دارند، باز خواهد بود. بر اساس سیاست درهای باز ناتـو، در سال 1997 در نشست مادرید، سه کشور جمهوری چک، مجارستان و لهستان جهت عضویت در ناتـودعوت شدند و در سال 1999 به عضویت این سازمان در آمدند.

در نشست سران در سال 2002 که در پراگ برگزار شد، آخرین موج گسترش ناتـوشکل گرفت و هفت کشور از حوزه بالتیک و اروپای شرقی شامل کشورهای استونی، لتونی، لیتوانی، اسلوونی، بلغارستان، رومانی و اسلواکی، برای آغاز مذاکرات مربوط به عضویت، دعوت شدند و درنهایت در برنامه گسترش این سازمان به شرق و در نشست سال 2004 استانبول، در نهایت این هفت کشور نیز به عضویت ناتـودرآمدند و تعداد اعضای ناتـوبه 26 عضو رسید.

در مرحله جدید گسترش اعضای ناتـو، با پیوستن کشورهای آلبانی و کرواسی از ابتدای آوریل 2009، تعداد اعضای این سازمان به 28 کشور افزایش یافت. در همین راستا گرجستان و اوکراین نیز خواهان عضویت در ناتـوشدند، مسئله ای که باعث بروز اختلافات شدیدی بین ناتـوو خصوصا ایالات متحده امریکا و روسیه شد و زمینه ساز تجاوز روسیه به گرجستان و سپس جدا کردن کریمه از اوکراین و ضمیمه کردن آن به خاک خود در مارس 2014 گردید که هم اکنون تنش بین ناتـو، غرب و آمریکا با روسیه با بالاترین اندازه پس از جنگ سرد رسیده است.

برنامه عضویت در ناتـو

تمام کشورها به منظور پیوستن به این اتحاد، باید تعهداتی در جهت انجام اصلاحات در ساختار نیروهای نظامی متقبل می شدند و ملزم بودند که با توجه به استانداردهای تشکیلات نظامی در کشورهای غربی، چه در زمینه های مرتبط با دکترین نظامی و چه در رابطه با آموزش و تجهیزات، تغییراتی اعمال نمایند. همچنین این اعضای جدید متعهد بودند منازعات سرزمینی خود را حل کرده و به اصلاحات سیاسی و مدنی در سطح جامعه خود بپردازند.

تمامی این کشورها باید اصلاحات انجام شده را در قالب برنامه کاری عضویت MAP پیگیری می کردند. برنامه کاری عضویت MAP، به منظور کمک به کشورهایی تهیه شده است که خواستار عضویت در ناتـوهستند. این برنامه کشورها را در حرکت به سمت استانداردهای مورد نظر ناتـوحمایت و همراهی می کند. عضویت در برنامه مشارکت برای صلح (PfP)، یکی از ملزومات عضویت در برنامه MAP می باشد. برنامه PfP به کشورها کمک می کند تا ساختار نیروهای نظامی خود را هرچه بیشتر به ساختار نیروهای نظامی اعضای ناتـونزدیک تر کنند تا برای عضویت در ناتـوآمادگی بیشتری کسب نمایند. در واقع شرکت در این برنامه به معنای تضمینی برای عضویت کشورها نمی باشد، اما شرط لازم برای طی پروسه عضویت است.

کشورها با شرکت در برنامه کاری عضویت، توانایی و شایستگی خود را برای عضویت در ناتـوبه اثبات می رسانند. سپس در مسیر عضویت، این کشورها باید توسط ناتـو، به صورت رسمی، برای آغاز مذاکرات مربوط به عضویت دعوت شوند. پس از اینکه این دعوت صورت گرفت، مراحل بعدی، مرحله به مرحله اجرا می شود:

• مذاکرات مربوط به الحاق با تیم مذاکره کننده ناتـوبرگزار خواهد شد.
• پروتکل های الحاق توسط اعضای ناتـوامضا و تصویب می شوند.
• دبیر کل ناتـواز کشورهای جدید دعوت می کند تا به سازمان ناتـوبپیوندند.
• این کشورها بر اساس روند موجود در قوانین داخلی خود به عضویت ناتـودر می آیند.
• عضویت آنها پس از تسلیم اسناد الحاق، به وزارت امور خارجه ایالات متحده بعنوان مرجع نگهدارنده پیمان، تکمیل خواهد شد.
  

تشكيلات و اركان ناتـو

تشكيلات سازمان پيمان آتلانتيك شمالي را مي توان به سه بخش اصلي تقسيم نمود:

• شوراي آتلانتيك شمالي
• دبيرخانه
• كميته نظامي

در اين ساختار، شورا، دبيرخانه و ارگانهاي زيرمجموعه آنها بخش غير نظامي و كميته نظامي و نهادهاي زيرمجموعه آن بخش نظامي ناتـورا تشكيل مي دهند. شوراي آتلانتيك شمالي ركن اصلي ناتـواست. همه كشورهاي عضو در آن نماينده دارند و داراي حق راي مساوي هستند. تصميم گيري در شوراي ناتـوبراساس اتفاق آراء انجام مي گيرد و هر كشور تنها حق يك راي دارد. اين شورا در دو سطح شوراي وزيران و شوراي نمايندگان دائم تشكيل جلسه مي دهد.

اجلاس شوراي وزيران که سالانه دو تا سه بار تشكيل مي شود و متناسب با موضوع كار شورا، يك يا چند وزير به نمايندگي از هر كشور عضو در آن شركت مي كنند که رياست اين شورا در هر اجلاس برعهده وزير خارجه يكي از كشورهاي عضو است. شوراي وزيران مسئوليت تعيين خط مشي هاي كلي سازمان، رسيدگي و اخذ تصميم در مورد مسائل سياسي و امور اساسي، اداري و مالي پيمان، همچنين برقراري ارتباط ميان مقامات نظامي و غيرنظامي را عهده دار است.

اجلاس شوراي نمايندگان دائم نيز در سطح نمايندگان دائم كشورها كه همواره در بروكسل حضور دارند، برگزار مي شود. اين اجلاس هر هفته يك تا دو جلسه خواهد داشت. وظايف شوراي نمايندگان دائم،مطالعه مقدماتي و ارائه پيشنهاد درباره اموري است كه اتخاذ تصميم در مورد آن ها بايد از سوي شوراي وزيران به عمل آيد، همچنين شوراي نمايندگان دائم مسئوليت تعقيب سياست ها و تصميم هايي كه در سطح شوراي وزيران اتخاذ شده است را برعهده دارند.

شوراي آتلانتيك شمالي (ناتـو) علاوه بر اين دو شورا، تعدادي گروه و كميته تشكيل داده است تا مسائل مختلف سياسي، اجتماعي، فرهنگي و غيره را كه به اين گروه ها يا كميته ها ارجاع مي شود، مورد مطالعه قرار دهند. مهمترين اين كميته ها عبارتند از: كميته مشاوران سياسي، كميته مشاوران اقتصادي، كميته بررسي سالانه، كميته تسليحات، كميته بودجه نظامي و...

اين كميته ها نظارت خود را در قالب توصيه يا پيشنهاد، در اختيار شوراي ناتـوقرار مي دهند. علاوه بر اين كميته ها، شوراي ناتـوداراي مؤسسات تخصصي اي نظير كالج دفاعي ناتـو، گروه مشاوره براي توسعه، گروه تحقيقات فضايي،مركز تحقيقات زيردريايي و مؤسسه ارتباطات است.

ركن ديگر سازمان آتلانتيك شمالي، دبيرخانه اين سازمان است كه در راس آن دبيركل قرار دارد. دبيركل توسط شورا انتخاب و به كار گمارده مي شود. دبيركل رئيس شوراي نمايندگان دائم است و رياست جلسات شوراي نمايندگان و مسئوليت اداره دبيرخانه و امور مختلف شورا برعهده دارد. دبيركل هم چنين مسائل گوناگوني را براي تبادل نظر به شورا پيشنهاد مي كند. وي به هنگام بروز اختلاف ميان كشورهاي عضو پيشنهادهايي براي حل اختلافات ارائه مي كند و اقدامات لازم را انجام مي دهد.

از ديگر نهادهاي پيمان ناتـو،كميته نظامي است كه عالي ترين ركن نظامي ناتـومحسوب مي شود. كميته نظامي را شوراي وزيران تعيين كرده و اختياراتي خاص را به آن تفويض مي كند. اين كميته متشكل از رؤساي ستاد ارتش كليه كشورهاي عضو است و در برابر شورا مسئول و پاسخگو است.

جلسات كميته نظامي دائمي نيست. اما حداقل دوبار در سال و يا زماني كه ضرورتي ايجاب كند، تشكيل مي شود. وظيفه كميته نظامي ارائه راه حل هاي مناسب براي مسائل نظامي به شوراي آتلانتيك شمالي است. رياست كميته هر بار برعهده يكي از اعضاست. برنامه ريزي و استمرار كار اين كميته را تشكيلاتي اجرائي كه نظامي است و گروه دائم نام دارد برعهده دارد.

در سال 1952 در كنفرانس ليسبون كميته اي به نام كميته نمايندگان نظامي تاسيس كرد كه نهادي دائمي است. اين نهاد متشكل از گروه دائم و نمايندگان ساير كشورهاي عضو است و مقر آن در واشنگتن قرار دارد. كميته نمايندگان نظامي با دادن اطلاعات و اخبار لازم با كميته نظامي همكاري دارد.

زير نظر اين كميته نظامي، سازمان هايي فعاليت دارند كه از جمله آن ها مي توان به آژانس استانداردهاي نظامي، گروه مشاوران تحقيقات و توسعه فضايي و كالج دفاعي پيمان آتلانتيك شمالياشاره كرد. اما فرماندهي عالي نظامي از مهم ترين سازمان هايي است كه زير نظر كميته نظامي فعاليت دارند.

فرماندهي عالي نظامي ناتـو

نيروهاي نظامي عضو پيمان ناتـورا مي توان به سه دسته زير طبقه بندي كرد:

• نيروهايي كه تحت فرماندهي مستقيم ناتـوقراردارند.
• نيروهايي كه كشورهاي عضو پذيرفته اند در صورت وقوع جنگ با بسيج عمومي در اختيار ناتـوقراردهند.
• نيروهايي كه تحت فرماندهي ملي كشورهاي عضو پيمان ناتـوقراردارند.

فرماندهي سازمان آتلانتيك شمالي از نظر جغرافيايي و سياسي به سه فرماندهي نظامي و يك گروه طرح ريزي ناحيه اي تقسيم شده است. حدود اختيارات هر يك از فرماندهي ها با توجه به عوامل مختلف از جمله جنگ و صلح فرق مي كند.

الف- فرماندهي عالي اروپا

قلمرو اين فرماندهي از دماغه شمال تا درياي مديترانه و از اقيانوس اطلس تا شرق تركيه است. اين فرماندهي خود داراي فرماندهي هاي تابعه ذيل است:

• فرماندهي شمال اروپا
• فرماندهي مركز اروپا
• فرماندهي جنوب اروپا

ب- فرماندهي منطقه اقيانوس اطلس حوزه آتلانتيك

قلمرو اين فرماندهي از قطب شمال تا مدار راس السرطان و از آب هاي ساحلي آمريكاي شمالي تا آب هاي ساحلي اروپا و آفريقا و پرتغال امتداد دارد. اين فرماندهي خود داراي فرماندهي هاي تابعه به شرح ذيل است:

• فرماندهي غرب اقيانوس اطلس
• فرماندهي شرق اقيانوس اطلس
• فرماندهي ناوگان تخريبي اقيانوس اطلس

ج- فرماندهي كانال مانش

قلمرو اين فرماندهي كانال مانش و جنوب آب هاي درياي شمال است.

د- گروه طرح ريزي ناحيه اي كانادا و ايالات متحده آمريكا

اين گروه كه حوزه مسئوليت آن منحصر به آمريكاي شمالي است،طرح هاي دفاعي براي منطقه كانادا و ايالات متحده آمريكا را تدوين و به كميته نظامي ارائه مي دهد. در دهه 1990 درپي فروپاشي اتحاد شوروي و انحلال پيمان ورشو، تغييراتي در ساختار ناتـوبه وجود آمد كه بيشترين اين تغييرات در بخش فرماندهي عالي نظامي بود. در پي اين تغييرات فرماندهي عالي مانش حذف شد و تعداد فرماندهي اروپا از چهار فرماندهي به سه فرماندهي كاهش يافت، به گونه اي كه فرماندهي اروپاي شمالي و منطقه انگلستان در يكديگر ادغام و تبديل به يك فرماندهي به نام فرماندهي شمال غرب شدند كه مسئوليت سرزمين هاي نروژ، انگليس، درياي بالتيك، مانش و درياي شمال را عهده دار شد. پايگاه اين فرماندهي در انگليس قرار داده شد. همچنين تغييرات ديگري نيز در حوزه هاي امنيتي ساير فرماندهي هاي اروپا پديد آمد.

توسعه ناتـوخارج از قلمرو اروپا

نكته مهم اين جاست كه سازمان پيمان آتلانتيك شمالي(ناتـو)،بدون هياهو و جلب توجه زياد در حال تبديل شدن به سازماني تقريبا جهاني است. اين اتحاديه كه براي محافظت از اروپاي پس از جنگ در برابر اتحاد جماهير شوروي تاسيس شده بود، اكنون اهداف خود را در اقصي نقاط جهان دنبال مي كند. ناتـودر اين فرآيند هم گستره جغرافيايي و هم تنوع مامويت هاي خود را بسط داده است و به اين منظور از طرح هايي، همچون مشاركت آتلانتيك اروپا، مشاركت براي صلح و گفتگوي مديترانه استفاده كرده است.

ضرورت اقدام در مناطق خارج از اروپا كه در ادبيات ناتـوخارج از قلمرو خوانده مي شود به طور روزافزوني مورد تاكيد اين سازمان در حال گسترش است و بدين منظور، كميته ها و گروه هاي جديدي براي ارتباط با مناطق جديدي كه در حوزه فعاليت ناتـوقرارمي گيرند، تشكيل شده و يا در حال تشكيل است. همان طور كه به دنبال طرح مشاركت براي صلح، كميته اي براي ارتباط ميان ناتـوو كشورهاي اروپايي با قفقاز و آسياي مركزي ايجاد شد، كميته ديگري نيز براي ارتباط هفت كشور طرح گفت وگوي مديترانه و ناتـوايجاد شد و اخيرا هم پيشنهاد تاسيس كميته اي براي همكاري ميان كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس و ناتـوطرح شده است كه مقدمات همكاري و عضويت اين كشورها را در سازمان ناتـوسازماندهي كند. اين پيشنهاد به دليل توجه خاص سازمان ناتـودر سال اخیر ميلادي به منطقه خليج فارس طرح شده است، در اين راستا نمايندگان ناتـوگفتگوها و جلسات زيادي را با كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس انجام داده اند. همچنين بازديدهاي متعددي نيز از اين كشورها براي فراهم آوردن زمينه هاي همكاري آنها با سازمان پيمان آتلانتيك شمالي داشته اند.

• قبلی
• بعدی