نگارستان

تانک Т-72 اژدهای خاموش شرق

تانک T-72 یک تانک اصلی میدان نبرد است که تولید آن از اوایل دهه 1970 در شوروی آغاز شد. این تانک شباهت‌هایی با تانک قدیمی‌تر اما پیشرفته‌تر T-64 دارد. تانک T-72 پس از تانک دیگر شوروی‌ها، T-54/55، پرتیراژترین تانک تولیدشده پس از جنگ جهانی دوم است و در مجموع بیشتر از 25000 دستگاه از آن ساخته شده و کماکان برای مشتریان خارجی تولید میشود که توسط ده ها کشور مورد استفاده قرار گرفته‌است. تانک T-90 مدل توسعه‌یافته T-72 و جدیدترین تانک ارتش روسیه محسوب می‌گردد. سلاح اصلی این تانک، یک قبضه توپ بدون خان کالیبر 125 میلیمتری از نوع 2A46M است.

 

پیدایش  T-64 که کمی قبل از T-72 به ارتش شوروی پیوسته بود را باید یکی از مدرن‌ترین تانک‌های زمان خود دانست. البته این تانک مشکلاتی در موتور و سیستم آتش خود داشت و هزینه ساخت آن به نسبت کاراییش زیاد بود. به همین جهت ارتش سرخ و نیروهای پیمان ورشو قادر نبودند با این تانک لشکرهای زرهی خود را نوسازی کنند. در سال 1967 موتور قدیمی V46  T-64 با یک موتور جدید جایگزین شد و با اصلاح بخش‌های دیگر تانک جدیدی متولد گردید که T-72 نام گرفت.

در فاصله سال‌های 1971 تا 1973 آزمایش‌های لازم بر روی این تانک صورت گرفت و پس از آن کارخانه چلیابینسک با توقف تولید تانک‌های T-62 و T-55 به تولید تانک جدید T-72 روی آورد. Uralvagonzavod اولین نمونه را با توپ 125 میلیمتری و موتور V-45K درسال 1968 با نام شی 172 تولید کرد.پس از انجام آزمایشهای بسیار سخت برروی  T-64A برای برطرف کردن یک سری مشکلات کوچک شی 172 در سال 1970 از نوع طراحی شد.

 

T-72B3 روسیه

تولید سریالی شی 172 در زمان صلح امکان پذیر نبود، در یک روند سیاسی غیر روشن حکم شماره 326-113 ابلاغ شد، که اجازه تولید شی172 را در اتحاد جماهیر شوروی از تاریخ 1 دسامبر 1972 میداد و Uralvagonzavod را از تولید  T-64A رها میکرد. دسته اول با نام شی172 م ساخته شد و بعد از تغییراتی دوباره در سال 1973 مورد آزمایش قرار گرفت واین حکم به نام T-72 مورد موافقت قرار گرفت.

تانک T-72 از بدو تولید مورد توجه و استقبال ارتش شوروی قرار گرفت. این تانک به جز کشورهای بلوک شرق در بسیاری از کشورهای جهان مورد استفاده قرار گرفت و در برخی کشورها تحت لیسانس ساخته میشود. تاریخچه تولید و توسعه T-72 متداول‌ترین تانک دهه هفتاد در بین کشورهای پیمان ورشو بود. این تانک همچنین به کشورهای دیگری از جمله فنلاند، هند، ایران، عراق، سوریه و یوگسلاوی نیز صادر شد که در برخی از این کشورها تحت لیسانس یا بدون مجوز مونتاژ نیز می‌گردد. لهستان و چکسلواکی از جمله کشورهایی بودند که قبل از فروپاشی شوروی T-72 را در داخل خاک خود تولید می‌کردند. مدل بهینه‌سازی‌شدهٔ این تانک در یوگسلاوی با نام M-84 تولید می‌شد که در دهه 80، صدها دستگاه از آن صادر گردید. چندین کشور به علاوه روسیه و اوکراین نیز تانک‌های T-72 خود را مورد نوسازی قرار داده‌اند که از آن جمله می‌توان به مدل T-91Pساخته شده در لهستان اشاره کرد.

لیزر مسافت‌یاب در حدود سال 1978 بر روی تانک نصب شد نمونه های قبلی دارای مسافت‌یاب نوری بودند که از آنها در مسافتهای کمتر از 1000 متر نمیشد استفاده کرد برخی نمونه های صادراتی تا سال 1985 فاقد مسافت یاب لیزری بود. در اواخر دهه 1980 زره T-72 های شوروی با زره‌های واکنشی نیز پوشانده شد.

در سال 1985 طراحی T-72 مورد بازنگری کلی قرار گرفت که در نتیجه آن زره تانک قطورتر شده و از موتور قویتری با قدرت 840 اسب بخار در آن استفاده شد. سیستم کنترل آتش تانک نیز ارتقا یافت که به موجب آن T-72 قابلیت نصب و شلیک موشک‌های ضدتانک هدایت‌شونده را نیز پیدا کرد و به عنوان استاندارد، زره تمام T-72 ها به زره‌های واکنشی نیز مجهز شدند. با این تغییرات T-72 تقریبا تبدیل به تانکی قویتر از تانک T-80شد که قیمت بالاتری داشت. T-72B از معروفترین مدل‌های بهینه‌سازی سال 1985 بود. آخرین به روز رسانی T-72 به سال 2000 باز می‌گردد که این تانک با مجهز شدن به دوربین حرارتی دید در شب و زره مقاوم در برابر اورانیوم ضعیف شده ارتقا یافت.

یکی از ویژگی‌های تانک T-72 قابلیت‌های جنگی کاملاً متفاوت مدل‌های اصلی و مدل‌های صادراتی آن است. در حالی‌که ارتش شوروی و کشورهای عضو پیمان ورشو و متحدین اصلی آن‌ها مدل‌های اصلی این تانک را دریافت می‌کردند. کشورهای دیگر (عمدتاً کشورهای خاورمیانه) تنها امکان خرید مدل‌های صادراتی بسیار نامرغوب‌تر آن را داشتند.

T-72M مدل صادراتی «T-72A» و T-72S مدل صادراتی «T-72B» است که زره، سیستم کنترل آتش، تجهیزات هدف‌گیری و مهمات و گلوله‌های آن بسیار ضعیف‌تر از مدل‌های اصلی است. همچنین سیستم حفاظتی اتمی-میکروبی-شیمیایی در T-72M وجود ندارد و در T-72S بسیار ساده است.

هدف اصلی از فروش مدل‌های نامرغوب به کشورهای دیگر معروف به «مدل میمون» که در دیگر سلاح‌های استراتژیک شوروی مثل تانک، خودرو رزمی پیاده‌ نظام BMP-1، جنگنده MIG-23 و بمب‌افکن Topolof-22 هم سابقه دارد، به اشتباه انداختن غربی‌ها در مورد قابلیت‌های جنگی سلاح‌های شوروی بود.

جنگ 1991 خلیج فارس یکی از نبردهایی بود که تفاوت قابل توجه T-72های صادراتی با مدل‌های اصلی را نشان داد. در این جنگ قوای زرهی عراق که صدها  T-72M و T-72 تولید عراق معروف به «شیر بابل» را در اختیار داشت به طور کامل منهدم شد و تانک‌های T-72 علیرغم صدها دستگاه تلفات حتی نتوانستند به یک تانک M-1 Abrams آمریکایی یا چلنجر 1 انگلیسی آسیب جدی برسانند، در حالیکه از نظر فنی، توپ 125 میلیمتری T-72 قدرت شکست هر تانک مدرنی را دارد.

 

کاربران فعلی T-72 به رنگ قرمز روشن و کاربران سابق به رنگ قرمز تیره

مدلها

مدلهای اصلی T-72 در اتحاد جماهیر شوروی سابق و روسیه تولید شده اند. حرف K بیانگر تانک فرمانده می باشد مانند T-72K و حرف V بیانگر زره واکنشی میباشد مانند T-72V.

 

T-72 اورال (1973)

مدل پایه مجهز به یک توپ 125mm بی خان و فاصله یاب نوری.

 

(1979) T-72A

اضافه شدن فاصله یاب لیزری و سیستم کنترل آتش الکترونیکی، جلو و بالای برجک با زره کامپوزیت به شدت تقویت شد، استاندارد نصب زره واکنشی، نارنجک اندازهای دود زا، زره های شناور نصب شده بر روی گل پخش کن ها، تغییرات داخلی.

 

T-72M

نسخه صادراتی مدل میمون، شبیه نمونه A اما فاقد زره کامپوزیت با سیستم تسلیحاتی کاهش داده شده مانند فقدان سیستم کنترل آتش.

 

T-72SIM-1

افزایش زره واکنشی و زره خنثی کننده، سیستم کنترل جدید، سیستم ناوبری و در مدلهای لهستانی سیستم کنترل آتش با مسافت یاب لیزری و گرمایاب و سیستم تشخیص دوست از دشمن.

 

(1985)  T-72

توپ اصلی جدید، تثبیت کننده توپ، سیستم آتش، قابلیت شلیک موشک هدایت شونده 9M119 Svir، نصب زره اضافی از جمله زره 20mm تکه دوزی شده در جلوی بدنه.تقویت موتور با قدرت 840 اسب بخار.

 

 

 

مشخصات

خاستگاه            اتحاد جماهیر شوروی

تاریخچه خدمت   1973 - تاکنون

طراح              Kartsev-Venediktov

تاریخ طراحی     1973 - 1967

سازنده             Uralvagonzavod

قیمت واحد        1 تا 2 میلیون دلار در سال 2009

تاریخ تولید        1971 تاکنون

تعداد تولید شده    بیش از 25 هزار

 

خصوصیات

وزن                41.5 تن

طول                6.95 متر

عرض              3.59 متر

خدمه               3 نفر

 

تسلیحات اولیه

توپ 125mm بدون خان 2A46M

 

تسلیحات ثانویه

مسلسل                7.62mmPK هم‌محور توپ

مسلسل ضدهوایی    12.7mm NSVT

موتور                 V-12 دیزلی 780 اسب بخار

قدرت/وزن            18.8 اسب بخار به تن

ظرفیت سوخت       1200 لیتر

بردموثر               460 کیلومتر- 700 کیلومتر (با باک سوخت اضافی)

سرعت جاده          60 کیلومتر بر ساعت

 

کاربران

آبخازیا     40

الجزایر    500

آنگولا      22 دستگاه T-72M1 در سال 1990 از بلاروس خریداری شد

ارمنستان   160

جمهوری آذربایجان 180 دستگاه T-72AVB

بلاروس    1465 دستگاه T-72B

بلغارستان  160 دستگاه T-72M2  فعال و تعداد زیادی در ذخیره

کوبا         حدود 50

جمهوری چک

جیبوتی      40 دستگاه از یمن خریداری شد

اتیوپی       50 دستگاه از یمن خریداری و 200 دستگاه درسال 2011 سفارش به اوکراین

گرجستان

مجارستان   195 دستگاه  T-72M و T-72M1 در سال 2008

هند           1900 دستگاه T-72M و T-72M1 در سال 2008

ایران        اولین بار در جریان جنگ ایران و عراق تعدادی از تانک‌های T-72 به غنیمت گرفته شد. در سال 1993 قراردادی برای خرید و مونتاژ هزار تانک T-72 با روسیه امضا رسید که پس از تحویل تنها 422 دستگاه ناتمام ماند. در همین سال 104 دستگاه تانک T-72M1 از لهستان خریداری شد. بین سال‌های 2000 تا 2002 هم 37 دستگاه T-72M1 احتمالاً دست‌دوم از بلاروس خریداری شد. تانک‌های ایران همگی از مدل‌های صادراتی T-72M1 و T-72S هستند.

عراق        1000 دستگاه از انواع تانک T-72 در زمان صدام در اختیار ارتش عراق بود. تعداد زیادی از این تانک‌ها در جنگ خلیج فارس، بمباران‌های 1998 و عملیات اشغال عراق در 2003 از بین رفت. در سال 2009 ارتش جدید عراق تعداد 120 دستگاه تانک از نیروهای ناتو دریافت کرد.

قزاقستان       980

کنیا

قرقیزستان     215

لیبی

مقدونیه

مراکش         200

میانمار         139 دستگاه T-72S

کره شمالی

لهستان

روسیه          1200 دستگاه T-72 به صورت فعال و 8000 دستگاه ذخیره

اسلواکی        33 دستگاه T-72M1 که در سال 2011 از خدمت خارج شدند

سودان جنوبی

اوستیای جنوبی 10 دستگاه T-72B که از گرجستان به غنیمت گرفته شد

سوریه           1600

تاجیکستان       44

ترکمنستان       702

اوکراین         1180 دستگاه. بیشتر آن‌ها با T-80 و T-84 جایگزین شده 

ازبکستان        70

 

ویتنام

 

یمن

 

ونزوئلا          قرارداد خرید 92 دستگاه T-72 از روسیه در سال 2009 به همراه موشک‌های دفاع هوایی اس-300 امضا شد. ارزش قرارداد 2.2 میلیارد دلار بود و به صورت وام بود. تانک‌های T-72 برای جایگزینی تانک‌های قدیمی AMX-30 فرانسوی خریداری شدند.

 

عملیات‌ها

1980-1988     جنگ ایران و عراق

1982             جنگ‌های داخلی لبنان

1983             جنگ‌های داخلی سری لانگا

1986-1989     جنگ‌های جنوب آفریقا

1988-1994     جنگ قره باغ بین آذربایجان و ارمنستان

1988-1993     جنگ‌های داخلی گرجستان

1991-1992     جنگ اوستیای جنوبی

1992-1993     جنگ آبخازیا

1990-1991     جنگ خلیج فارس

1990-2002     جنگ‌های داخلی سیرالئون

1991-2001     جنگ‌های یوگسلاوی

1991-1995     جنگ‌های استقلال کرواسی

1998             جنگ‌های کوزوو

2001             درگیری‌های مقدونیه

1994             درگیری‌های داخلی اوگاندا

1994-1999    جنگ‌های داخلی چچن

2001             درگیری‌های مراکش در صحرای غربی

2003             اشغال عراق

2008             جنگ اوستیای جنوبی

2011             درگیری‌های داخلی لیبی علیه معمر قذافی

  

• قبلی
• بعدی