نگارستان

آلفرد برنارد نوبـل، مخترع دینامیت و بنیانگذار جایزهٔ نوبـل 

آلفرد برنارد نوبـل (Alfred Bernard Nobel)، شیمی‌دان، مهندس، مبتکر و دانشمند بزرگ سوئدی است که در 21 اکتبر سال 1833، در شهر استکهلم سوئد، چشم به جهان گشود و در پایان زندگی اسرارآمیزش، علیرغم اینکه بعنوان مخترع دینامیت شناخته میشد، با ثروت قابل توجه و وصيت‌نامه‌اي که بر جاي گذاشت، نام خود را در پهنه‌ گیتی، در کنار مشاهیر بزرگی، همچون کوروش کبیر و دیگر بزرگانی که زندگیشان، منشا خدمات ارزنده به بشریت بوده است، جاودانه ساخت. 

نوبـل، نوهٔ یکی از دانشمندان قرن هفدهم میلادی، بنام اولاس رودبک (۱۶۳۰-۱۷۰۸) و فرزند سوم امانوئل نوبـل (۱۸۰۱-۱۸۷۲) و آندریته آلسل (۱۸۰۵-۱۸۸۹) بود. اِمانوئل نوبـل پدر آلفرد نوبـل، مردي مخترع و صاحب نظر در امور صنعتي بود. او در حدود دو دهه در سنت‌پترزبورگ، در روسيه زندگي مي‌کرد. از جمله کارهايش در آنجا مي‌توان از ساختن مين‌هاي زيردريايي نام برد که در جنگ کريمه مورد استفاده قرار گرفته بود. به جز اين، او  تعداد قابل توجهي ماشين‌هاي توليدي نيز ساخته بوده است.

اِمانوئل نوبـل، چهار پسر داشت به نامهاي رُبرت، لودويک، آلفرد و اميل که همه‌ آنها از استعداد فني قابل توجهي برخوردار بودند. رُبرت و لودويک، شرکت نفت برادران نوبـل را تاسيس کردند و به استخراج نفت در باکو پرداختند که در زمان خود، يکي از بزرگترين شرکتهاي صنعتي روسيه بود. علاوه بر اين، لودويک يکي از موفق‌ترين توليدکنندگان ابزار جنگي به‌ شمار مي‌رفت.

آلفردنوبـل در استکهلم، دیده به جهان گشود و در نُه‌ سالگي به سنت‌پترزبورگ مهاجرت کرد و دوران جواني خود را در آنجا گذراند. او درسن هفده سالگي در سال 1850، سفر تحصيلي خود را به کشورهاي گوناگون آغاز کرد. مدت يک سال در پاريس، در رشته‌ي شيمي به تحصيل پرداخت. به زودي به مطالعه در زمينه‌ي مواد منفجره علاقمند شد و مطالعاتش را در زمينه‌ي کشف و اختراع مواد گوناگون تکامل بخشيد. کشف بنياني آلفرد نوبـل در زمينه‌ي آتش زايي آغازين يا انفجار، توسط چاشني بود که نيروي منفجره را در نيتروگليسرين، که روغن مايع غليظي بود، رها مي‌کرد.

او نوآوريهاي ديگري نيز در زمينه‌ي مواد منفجره نيز داشته‌است. نوبـل، حدودا صاحب هزار اختراع بوده که امتياز سيصد تا از آنها را به ثبت رسانده‌است. او براي زسيدن به نتيجه‌ي کار، به هر نوع خطري تن مي‌داد. علاقه و توجه او در زمينه‌ي ماده‌ي نيتروگليسرين، در پاريس بيدار شد، در پترزبورگ، به اوج رسيد و در استکهلم به فاجعه انجاميد.

پس از جنگ کريمه، اِمانوئل نوبـل و آندريتا نوبـل، همسر او همراه با کوچکترين پسرشاناميل به سوئد برگشتند. در آن زمان اِمانوئل در زمينه‌ي توليد مين‌هاي زميني و دريايي، موفقيت‌هاي چشمگيري به دست آورده بود. توليد او در اين زمينه، حتي توجه نيروي دريايي بريتانيا را به خود جلب کرده بود.

اِمانوئل در باغ هلنه‌بوري در کنار پُل‌سوندت، در جنوب استکهلم سکني گزيد. آلفرد چند سالي در پترزبورگ باقي ماند و در خلال آن مدت، با پشتکار فراوان، روي ماده‌ي نيتروگليسرين کار کرد و آزمايشات فراواني انجام داد.

در پاييز سال 1863 به استکهلم آمد تا امتياز روش جديدي را که در مورد مواد منفجره به دست آورده بود، به ثبت برساند. در هلنه‌بوري، در آزمايشگاه بزرگي که در خارج از محل اصلي سکونت او بود، به آزمايشاتش  در زمينه‌ي ماده‌ي منفجره ادامه داد. در صبحگاهي زود، در ماه سپتامبر سال 1864 فاجعه‌ي بزرگي به وقوع پيوست. تمامي منطقه از شدت انفجاري که ساختمان آزمايشگاه را به قطعات کوچکي تبديل کرده بود، آسيب ديد. انفجار تقريبا به تمام ساختمانهاي نزديک به آزمايشگاه، صدمه زده‌بود. تکه‌هاي الوار به هوا پرتاب شده بود و شدت موج ناشي از انفجار، شيشه‌هاي خانه‌هاي مسکوني را تا مساحت درازي خُرد کرده بود. پنج نفر در اين انفجار، جان خود را از دست دادند. يک تکنيسين جوان، يک پسر پادو، يک خدمتکار زن، يک کارگر رهگذر و اميل برادر21 ساله‌ي او، قربانيان اين انفجار بودند.

به نظر مي‌رسد که دليل اصلي اين حادثه، آزمايشاتي بوده که اميل، برادر کوچک آلفرد نوبـل با تکنيسين جواني، بطور مستقل روي ماده‌ي خالص تيتروگليسرين انجام مي‌دادند. آزمايش مزبور، انفجاري را پديد آورد که به نوبه‌ي خود، به انبار مواد منفجره در همان نزديکي سرايت کرد و پس از آن، موجب انفجار هولناکي بعدي گرديده بود. علل رخ دادن چنين حوادثي بيشتر در اين بوده که هيچکس به اندازه‌ي کافي از ويژگيهاي متغير نيتروگليسرين و رابطه‌اش با درجه حرارت، رطوبت و ميزان خالص بودن آن آگاه نبوده‌است.

زماني که حادثه روي داد، آلفرد نوبـل 32 ساله، خود در همان نزديکي حضور داشت و شاهد آن بود. اما حتي مشاهده‌ي چنين حادثه‌اي نتوانست او را از پژوهشهاي بعدي بازدارد.

آلفرد نوبـل، اندامي نسبتا کوتاه و بدني ضعيف داشت و درشمار افرادي نبود که بتواند از اين نظر توجه کسي را به خود جلب کند. اکثرا تنها زندگي مي‌کرد و به حالتي از افسردگي گرفتار بود. او از مرگ و پديده‌ها‌ي اسرار آميز پس از آن، سخت هراس داشت. با اين وجود، ترس از مرگ نيز مانع از آن نشد که به تحقيقاتش ادامه دهد.

او آزمايشگاه جديدي بر روي يک کَرَجي در ترعه‌‌ي بُک‌هُلم، در شهر مِلارِِن، بنا نمود که حدود بيست کيلومتر از خود استکهلم فاصله داشت و در همانجا آزمايشات لازم را تا رسيدن به هدف نهايي خود دنبال کرد. 

هدف اصلي او اين بود که ماده‌ي نيتروگليسرين را به ماده‌ي منفجره‌ي کنترل‌پذير و قابل استفاده‌اي تکامل بخشد. نوبـل در اين زمينه موفق شد که پس از پژوهشهاي فراوان با روشهاي گوناگون، سرانجام دستورالعمل کار را پيدا کند. او از ترکيب ماده‌ي نيتروگليسرين و ماده‌ي اصلي سيليکون، خميري به دست آورد  و با استفاده از اين ترکيب، اگرچه مقداري از نيروي اوليه‌ي آن از بين مي‌رفت، مي‌توانست متغير بودن ماده‌ي نيتروگليسرين را مهار کند. نوبـل اين کشف جديد خود را ديناميت  ناميد و امتياز آن را در سال 1867 به ثبت رسانيد. با کمک فتيله، چاشني و ماده‌ خمير مانند، مي‌توانست به صورت ماده‌ منفجره تنظيم گردد و مورد استفاده قرار گيرد.

نوبـل، در اين زمان ديگر تنها يک مخترع نبود، بلکه يک کارخانه‌دار، رئيس شرکت، متخصص در امور صنعتي و اقتصاددان نيز به شمار مي‌آمد. آينده‌اي درخشان انتظارش را مي‌کشيد و  ثروت هنگفتي نيز به دست آورده بود. او ترجيح مي‌داد که وقت خود را صرف اختراع باروت بدون دود کند و از اين رو مي‌خواست که ماده‌ منفجره‌ ژلاتيني بسازد که مقاومتر باشد و بتواند در زير آب نيز مورد استفاده قرار گيرد.

مرد مقتدر دنيا، منزل باشکوه و زيبايي در نزديکي تريومف‌ بگ خريد و مقيم پاريس شد. از سوي ديگر در اصطبل خانه‌اش، از بهترين اسبها نگهداري مي‌کرد و کالسکه‌ خود را به چرخهايي از جنس لاستيک مجهزکرده بود و آن را محتاط و متين مي‌راند.

لازم است گفته شود که چرخ لاستيکي در آن زمان وجود نداشت. اما از آنجا که نوبـل نياز به آن را تشخيص داده بود، آن را در کنار ديگر تحقيقات علمي خود ساخت و عرضه کرد. ابريشم مصنوعي، چرم مصنوعي و موتورهاي گازي نيز از جمله هشتاد و پنج اختراعي است که توسط او به ثبت رسيده‌است.

نوبـل با غلبه بر همه‌ي ترسهايش، به انجام آزمايشات خطرناک خود، روي ماده‌ نيتروگليسرين، اين وسيله‌ متغير مرگزا، پرداخت. او به درستي و به روشني خطر ويرانسازي حتمي و آني را با استفاده از اين ماده پذيرفته بود. اما هرگز راضي نبود، بپذيرد که اين خطر، از يک شرايط مشخص و معلوم به شرايطي نامشخص انتقال يابد. 

آلفرد مردی تنها، غالباً بیمار، فروتن، کمرو، و دوستدار انسان‌ها بود که هرگز ازدواج نکرد. او در 10 دسامبر سال 1896، پیش از تحقق ایده‌هایش، در منزل شخصی‌اش واقع در سن رمو ایتالیا بر اثر سکته قلبی، چشم از جهان فرو بست که مقبرهٔ وی در استکهلم قرار دارد. 

تاسیس بنیاد نوبـل

آلفرد نوبـل از جمله افراد معدودی بود که این شانس را داشت تا قبل از مردن، آگهی وفاتش را بخواند. زمانی که برادرش لودویگ فوت شد، روزنامه‌ها اشتباهاً فکر کردند که نوبـل معروف (مخترع دینامیت) مرده است. آلفرد وقتی صبح، روزنامه ها را می‌خواند با دیدن آگهی صفحه اول، میخکوب شد. این روزنامه فرانسوی در سال ۱۸۸۸، در حالیکه او را به خاطر اختراع دینامیت، گناه کار خوانده بود، این گونه نوشته بود:

فرشته مرگ مرده‌ است

دکتر آلفرد نوبـل، دلال مرگ و مخترع مر‌گ آور ترین سلاح بشری

فردی که برای ایجاد راهی برای کشتن افراد بیشتر در زمان کمتر، ثروتمند شده بود، مُرد 

آلفرد نوبـل كه اختراع خود را در دست دولت‏ها و نظاميان براي مقاصد ضد بشري مي‏ديد، با خود فکر کرد که خوب نیست که او را پس از مرگ، این گونه بشناسند. لذا تصمیم گرفت که کاری انجام دهد که تصویر بهتری از خود نزد آیندگان، ایجاد کند. 

نوبـل، تصمیم گرفت که با اختصاص ثروتش به كساني كه در زمينه پيشبرد علم و گسترش صلح فعاليت مي‏كنند، جايزه‏اي اهدا نمايد. از اين رو، يك سال قبل از مرگ، در سال 1895م با اشتياق فراواني كه به پيشرفت علم داشت، وصيت‏نامه مشهور خود را در اين مورد تنظيم كرد كه بر اساس آن، بنيادي تأسيس شده و به افراد برجسته در علوم فيزيك، شيمي، پزشكي و ادبيات و نيز تلاش‏گران عرصه صلح، جوايزي اهدا كند. اين بنياد كه به نام او، بنياد نوبـل خوانده مي‏شود، هم اكنون نيز به اين كار ادامه مي‏دهد. 

قسمتی از وصیتنامه نوبـل

تمام دارایی‌ام طبق آنچه درپی می‌آید تقسیم شود. این سرمایه به شکل اوراق بهادار معتبر توسط کارگزارانم از طریق تأسیس یک صندوق به عنوان جایزه سالانه به کسانی اعطا شود که طی سال گذشته خدمت بزرگی به جامعه انسانی کرده باشد.

جایزه مزبور به 5 قسمت مساوی تقسیم شود و هر یک از آنها به یکی از موارد زیر اختصاص داده شود:

یک سهم برای کسی که مهمترین اختراع یا اکتشاف را در زمینه فیزیک انجام داده.

یک سهم برای کسی که مهمترین یا مفیدترین اکتشاف را در زمینه شیمی انجام داده.

یک سهم برای کسی که مهمترین کشف را در رشته فیزیولوژی یا پزشکی انجام داده.

یک پنجم برای کسی که برجسته‌ترین اثر ادبی را خلق کند.

یک سهم باقیمانده به کسی تعلق گیرد که بیشترین یا بهترین اقدام را برای ایجاد صلح و

برادری و فروکاستن آتش دشمنی بین ملت‌ها و برقراری دوستی انجام دهد.

مشخصات جایزه نوبـل

جایزه نوبـل شامل مدال افتخار و دیپلم شخصی و مبالغی وجه نقد است. طبق بند چهارم اساسنامه بنیاد نوبـل بیش از 3 نفر نمی‌توانند در جایزه سهیم باشند. جایزه تنها به کسانی که در قیدحیات هستند تعلق می‌گیرد، مگر آنکه نامزدی شخص وفات یافته پیش از مرگش اعلام شده باشد. مراسم اهدای جایزه در سالن کنسرت استکهلم برگزار می‌شود و پادشاه وقت سوئد شخصاً دیپلم و مدال و سند تأییدکننده مبلغ جایزه را به دست برندگان می‌دهد.

دیپلم افتخار فیزیک - شیمی توسط آکادمی سلطنتی علوم سوئد و دیپلم فیزیولوژی یا پزشکی توسط انستیتو کارولینا تهیه می‌شود. صحافی دیپلم‌ها بر عهده صحافی hassler  و falth است. جلدها از چرم بسیار مرغوب بز است.

دیپلم فیزیک دارای جلد آبی رنگ و دیپلم شیمی و فیزیولوژی یا پزشکی دارای جلد قرمز است. به علاوه خوشنویسان آرمی که از ترکیب حروف اول اسم شخص تشکیل می‌شود را روی هر یک از دیپلم‌های اختصاصی برندگان حکاکی می‌کنند. دیپلم‌ها درون جعبه‌ای از جنس مقوا که به منظور حفظ دیپلم‌ها طراحی شده قرار می‌گیرند. ابعاد دیپلم نیز 23 در 35 سانتی‌متر است.

طبق اساسنامه بنیاد نوبـل که با حضور پادشاه وقت سوئد در تاریخ 29 ژوئن 1900 م. تنظیم شده است، هیأت اهدای جوایز موظف به تقدیم حواله مبلغ جایزه، دیپلم، مدال و تقدیرنامه اختصاصی به برندگان می‌باشد.

مرکز اهدای جایزه نوبـل

مدال نوبـل فیزیک، شیمی، فیزیولوژی یا پزشکی و ادبیات توسط مجسمه‌ساز و کلیشه‌ساز مشهور سوئدی، اریک لیندبرگ و مدال نوبـل صلح توسط مجسمه‌ساز نروژی گوستاو ویگلند طراحی شده است. در یک طرف مدال سوئدی، تصویری از نوبـل و طرف دیگر آن، سالروز تولد و مرگ نوبـل با حروف لاتین نگاشته شده است. این مدال تا سال 1980 به وزن 200 گرم، قطر66 میلی‌متر و از طلای 18 عیار تهیه می‌شد. از آن زمان تاکنون مدال از ترکیبی از طلای 18عیار و 24 عیار تهیه می‌شود.

در سال 1900، مبلغ جایزه، 150800 کرون سوئد بود که در سال 1923 به کمترین حد خود یعنی 115000 کرون کاهش یافت. اما در سالهای اخیر، این مبلغ به طور قابل توجهی افزایش پیداکرده است. یک میلیون کرون در سال 1981، دو میلیون در سال 1986، سه میلیون کرون در سال 1989، چهار میلیون کرون در سال 1990، شش میلیون کرون در سال2000 و از سال 2001، ده میلیون کرون در هر رشته به برندگان اهدا می‌شود.

امروزه نوبـل را نه به نام دینامیت، بلکه به نام 

ابداع گر جایزهصلح نوبـل، جایزه‌های فیزیک و شیمی نوبـل می‌شناسند

او امروز، هویت دیگری دارد

یک تصمیم، برای تغییر یک سرنوشت کافی است

• قبلی
• بعدی