عجایب هفتگـانه، معـبد دیان یا آرتمیس
عجایب هفتگانه جهان به هفت اثر برتر معماری و مجسمه سازی دوران باستان اطلاق می‌شود که محصول نبوغ و كوشش عالي نوع بشر است كه با صرف هزينه هاي سنگين و طي مدتهاي مديد ساخته شده و قربانيان فراواني داده است وهريك از آنها در زماني ساخته و پرداخته شده اند كه جز ابزارهاي ساده و بسيار ابتدائي، چيزي در دست هنرمندان ودانشمندان زمان نبوده است.
اهرام مصر
باغ های معلق بابل
برج دریایی اسکندریه
مجسمه رودس
مجسمه زئوس
معبد دیان
مقبره موزول
معـبد دیان یا معبد آرتمیس
معبد دیان یا معبد آرتمیس، یکی از زیباترین بناهای ایام گذشته و یکی از عجایب هفتگانه جهان است که در سال 550 قبل از میلاد در نزدیکی شهر سلجوق و بناهای تاریخی افیسوس واقع در ترکیه کنونی ساخته شده است. معبد آرتمیس در شهر افیسوس در حدود 50 کیلومتری شهر ازمیر ترکیه قرار داشته است. این معبد به عنوان زیباترین بنای روی زمین شناخته می‌شده است و به همین دلیل در زمره عجایب هفتگانه جهان قرار دارد.
این بنا که به آن معبد بزرگ مرمرین گفته می‌شود، توسط قارون، شاه لیدی به کرسیفون (Chersiphron) معمار یونانی سفارش داده شد. معبد با مجسمه‌های برنزی که توسط ماهرترین مجسمه سازان آن زمان، نظیر فیدیاس، پلی‌کلیتوس (Ploycleitus)، کرسیلاس (Kresilas) و فرادمون (Phradmon) ساخته شده بودند و همچنین چهار مجسمه برنزی باستانی از قبیله آمازون تزئین شده بود.
مردم یونان و روم باستان به خدایان و رب النوع های گوناگونی اعتقاد داشته اند. در نظر آنها فلسفه وجودی خدایان آن بود که بتوانند چیزهای موجود در طبیعت را برای مردمی که قادر به درک آن نبودند، توجیه کنند. در افسانه های اساطیری یونان و روم آمده است که خدایان و الهه ها از قدرت مخصوصی برخوردار بودند که می توانستند به یکدیگر کمک کنند و یا هرکدام دیگری را از پای درآورد.
یکی از خدایان، محافظ حیوانات وحشی بود و مردم یونان او را آرتمیس و رومی ها او را دیان یا دیانا (دیان الهه شکار و دختر ژوپیتر بود) می نامیدند. یونانی ها به افتخار آرتمیس معبدی ساختند و مجسمه ای از آرتمیس را نیز در آن معبد قرار دادند. معبد آرتمیس از مرمر سفید ساخته شده و با آب طلا، زراندود شده بود. عظمت این معبد به حدی بود که بسیاری از مردم معتقد بودند، سر به ابرها می ساید.
قبل از ساختن معبد دیان بارگاه این الهه بسیار نکبت بار بود. این بارگاه عبارت از پیکره ای بود که درون درخت مجوفی جای داشت اما حدود سال 600 قبل از میلاد، مردم یونان تصمیم گرفتند بارگاهی که درخور الهه شکار باشد بسازند. محلی که قرار بود معبد در آن ساخته شود مدتها مورد شور و مشورت قرار گرفت و عاقبت تصمیم بر این گرفته شد، محلی را انتخاب کنند که زمین آن باتلاقی و نرم باشد. زیرا به اعتقاد مهندسین آن زمان، زمین های سنگی و سفت به هنگام بروز زلزله، بیشتر در خطر انتقال حرکت زمین قرار دارند. به ابن جهت با مقدار زیادی ذغال، پوست حیوانات مختلف، چوب و نظایر آن، باتلاق را پر کردند تا قابلیت تحمل بنا را پیدا کند و باز پس از مشورت های بسیار تصمیم گرفتند که ساختمان با سنگ مرمر بنا شود.
این معبد با زیر بنای چهارگوش خود، برخلاف نمونه‌های دیگر از مرمر و در محوطه ای به طول 127 متر و عرض 73 متر، ساخته شده و یک ورودی زیبا و تزئینی به حیاط بزرگ ساختمان داشته‌است. پلکان مرمری طبقه همکف را به بالکن‌های بلند و عظیمی متصل می‌کردند که کف آن در حدود 8 متر در 130 متر بوده است. تعداد 127 ستون در این بنا به کار رفته که ارتفاع آنها 20 متر بوده و بالای سر ستون ها، تخته سنگ های مرمر چهارگوشی قرار داشت که در واقع بام معبد را تشکیل می داد و فضایی را در بر می گرفت که تقریبا چندین برابر وسعت آکروپلیس در آتن بود. گچکاری این بنا به شکل دورج‌ستونی است. ستونها در ردیفهای منظم در کل محوطه به جز منطقه مرکزی که محل قرارگیری خانه الهه بود، قرار گرفته بودند.
ساخت معبد آرتمیس یا دیان در حدود 2600 سال قبل شروع و تا سالها طول کشید و در ساختمان اين معبد عظيم، مردم چندين شهر، دست داشتند و خواه بوسيله كمكهاي مادي و يا تنظيم نقشه كمك و همكاري نمودند. وقتی ساختن بنا به پایان رسید، بازرگانان، جهانگردان، صنعتگران و پادشاهان از این محل مقدس دیدن می‌کردند و احترام خود را با آوردن هدایای مختلف ابراز می‌نمودند. تحقیقات اخیر باستان‌شناسی به یافتن تعدادی از این هدایا که شامل مجسمه‌های طلا و عاج آرتمیس، گوشواره‌ها، دستبندها و گردنبندهایی زیبا اثر صنعتگران دنیاهستند منجر شده‌است.
میتوان گفت که معبد دیان (آرتمیس) صعود و سقوطهای بسیاری را در طی قرنها پشت سر گذاشت. این بنا در600 سال قبل از میلاد ساخته و در550 سال پیش از میلاد در آتش سوخت. بعد از آن مجددا به صورت بسیار زیباتر و عظیم تری باز سازی شد.
این بنا برای دومین بار در شب 21 ژوئیه سال 365 پیش از میلاد دچار حریق شد، البته این بار بطور عمدی و توسط فردی بنام هروستراتوس (Herostratus) که برای جاودانه کردن نام خود در تاریخ، معبد را آتش زد و در واقع به هدف خود دست یافت. اسکندر مقدونی هم در همین شب متولد شد که بنا به گفته پلوتارک تاریخ نگار، درآن شب آرتمیس چنان درگیر مراقبت از زاده شدن اسکندر بود که نتوانست از معبد خود محافظت کند.
اسکندر پس از فتح آسیای کوچک، اقدام به ساخت مجدد معبد کرد که تا بعد از مرگ وی در سال 323 پیش از میلاد، همچنان در دست ساختمان بود. در قرن اول پس از میلاد، هنگامی که سنت‌پل برای تبلیغ مسیحیت به افیسوس سفر کرد، درحالیکه معبد با ستونهای طلایی و مجسمه‌های کوچک نقره‌ای و نقاشی‌های متعدد تزئین شده بود، با شمار زیادی از پیروان آرتمیس روبه‌رو شد که به هیچ وجه قصد ترک ایزدبانوی خود را نداشتند.
این معبد پا بر جا بود تا زمانیکه بر اثر هجوم بربرها در 262 پس از میلاد، معبد توسط قبیله گوت به آتش کشیده شد و ساختمان معبد فرو ریخت. اهالی شهر سوگند خوردند تا آنرا مجددا بنا کنند اما از آنجا که در قرن چهارم میلادی، بیشتر اهالی افیسوس به مسیحیت گرویده بودند، معبد آرتمیس، شکوه و جلال خود را از دست داده بود و هرگز کسی در صدد بازسازی مجدد این معبد بر نیامد و معبد آرتمیس برای همیشه از صفحه تاریخ محو شد.
اهالی افیسوس پس از آخرین تهاجم منجر به ویرانی معبد در سال 401 میلادی، کم کم شهر را ترک کردند و آنچه که از این معبد باقی ماند هم توسط زلزله ها کاملا از بین رفت. این شهر متروک در اواخر سده 19 میلادی کشف و کندوکاو شد و این اکتشافات توانست زیربنای معبد را نمایان سازد که هم اکنون خرابه های این معبد را در افیسوس ترکیه می توان دید.
