سفره هفت سین عید نوروز
سفره هفت سین ایرانی یکی از نمادهای جشن ملی و غرورآفرین نوروز است که به عنوان میراثی گرانبها از نیاکان پرافتخارمان با قدمتی چند هزارساله در اختیار فرزندان ایران زمین قرار گرفته است که علیرغم اشغال ایران توسط بیگانگان و سعی و تلاش پیوسته آنان در نابودی فرهنگ غنی سرزمین پارس، به همت بزرگ مردانی همچون ابن سینا، فردوسی بزرگ، سعدی، حافظ و دلیرمردانی همچون کاوه آهنگر، بابک خرمدین و بسیاری دیگر که مجال نام بردن همه آنها را نداریم، همچنان شکوهمند و باعظمت برگزار میگردند.
هفت سین به معنای هفت قلم شیئی که نام آنها با حرف سین آغاز میشود، یکی از اجزای اصلی آیین‌های سال نو است که پیشینه ایرانیان آن را برگزار می‌کنند. این اقلام سنتاً در سفره هفت سین چیده و به نمایش گذاشته می‌شوند. این سفره‌ای است که هر خانواده‌ای بر روی زمین یا بر روی میز در اتاقی که معمولاً به میهمانان گرامی اختصاص داده شده می‌گسترد و این اقلام بر روی آن قرار داده میشود:
در بالای سفره و در دورترین فاصله از در آینه‌ای گذاشته میشود، که در دو طرف آن شمع‌دان‌هایی دارای شمع نهاده شده که در قبل، تعداد شمع ها مطابق با شمار فرزندان خانواده بود. در پایین آن نسخه‌ای از قرآن یا شاهنامه یا دیوان حافظ گذاشته میشود.
تنگی که معمولاً حاوی یک ماهی قرمز است که در بسیاری از خانواده‌ها یک کوزه آب باران را که قبلاً جمع آوری شده و یا کاسه آبی که حاوی برگ سبز انار، نارنج، یا شمشاد است نیز به ان می‌افزایند.
ظرف‌های حاوی شیر، گلاب، عسل، شکر و تخم مرغ که معمولا برای تعداد تخم مرغ ها از اعداد فرد استفاده می شد و بین یک تا هفت عدد سر سفره به صورت رنگ آمیزی شده گذاشته می شد.
مرکز سفره عموماً با گل‌دانی از انواع گل‌ها، معمولاً سنبل و شاخه‌های بیدمشک فروگرفته میشود. کنار آن، سبزه و دست‌کم شش قلم دیگر که با حرف سین آغاز می‌شوند، قرار می گیرد.
ظرفی حاوی میوه شامل سیب، پرتقال، انار، به و چند نوع نان که بهتر است شیرین باشند.
ماست و پنیر تازه،شیرینی‌های گوناگون.
آجیل، که برای ساخت آجیل می توان از این مواد استفاده نمود: مخلوط خشک و بو داده شده تخم‌های نخودچی، خربزه، گندم برشته، برنجک، فندق و گردو، که همگی با کشمش آمیخته شده‌اند.
اقلام سین‌دار عبارت‌اند از:
- سبزه
گندم، جو و گاهی نیز عدس که به بلندی چند اینچ درون قطعه پارچه سفید نازک پیچانده شده، به گرداگرد کوزه‌ای گلی روییده است. امروزه سبزه در یک ظرف سفالین کم گود رویانده میشود.
- اسپند یا اسفند
تخم سداب کوهی که اغلب در یک بخورسوز گذاشته میشود و درست پس از آغاز سال سوزانده میشود.
- سیب
که در بالا کامل به توضیح آن پرداخته شد.
- سکه
چند عدد سکه‌ی نو.
- سیر
در گذشته همراه با ریشه‌هایی که برای شباهت دادن به شرابه‌های رنگین، قرمز رنگ می‌شدند، استفاده میشده است.
- سرکه
مایعی اسیدی و ترش مزه است که محصول انگور، سیب و برخی دیگر از میوه ها و دانه ها است.
- سمنو
سمنو که شیرازی‌ها و کردها به آن سمنی می‌گویند، یک خمیر غلیظ، شیرین و به رنگی مایل به قرمز است، بخشی از آن برای سفره مخصوص جشن نوروز کنار گذاشته میشود و باقیمانده آن در میان همسایگان پخش میشود، که آنان نیز ظرف حاوی سمنو را همراه با یک یا چند عدد تخم مرغ رنگ شده یا برگی سبز باز می‌گردانند.
نکاتی مهم در مورد هفت سین
سفره هفت سین برخلاف نام خود، دربردارنده اجزای اصلی بسیاری است که با حرف سین آغاز نمی‌شوند. اقلام گزیده شده سین‌دار، همیشه شماری بیش از هفت دارند و کمابیش همواره سنجد و سماق و سوهان (شیرینی) هم افزوده میشود. بسیاری از خانواده‌های حتی اقلام سین‌دار بیش‌تری نیز اضافه می‌کنند، مانند سبزی، سیاه‌دانه، سنگک، سپستان و سرمه.
سفره هفت سین مختص جشن نوروز نیست. در بسیاری جاها مرسوم است که سفره مشابهی در آیین‌های عروسی چیده شود و در برخی نواحی نیز در شب چله چنین سفره‌ای مهیا می‌گردد. در منطقه کاشان، این سفره در جشن اسبندی در 25 بهمن، که برابر با اول اسفند در تقویم رسمی است، چیده میشود.
برخی از مردمان سهیم در میراث فرهنگی و سنت‌های ایرانی مانند افغان‌ها، تاجیک‌ها، ارمنیان، این اقلام را آماده نمی‌کنند. حتی جالب توجه تر این حقیقت است که چیدن آنها در میان کردها یا زرتشتیان، که هر دو حافظان پرحرارت آن دسته از سنت‌های ایرانی‌اند که چیزهای هفت‌گانه، نقشی مرکزی را در آنها ایفا می‌کند، مرسوم نیست.
با وجود این، موبد نیک‌نام یادآوری می‌کند که امروزه در بسیاری از خانواده‌های زرتشتی، به ویژه آنان که در شهرها زندگی می‌کنند، هفت سین برای جشن نوروز تهیه میشود. این موضوع به آشکارا رویکرد جدیدی است که از تماس فزاینده زرتشتیان با دیگر ایرانیان متأثر گردیده است. جالب آن که کردها برای جشن کوسه گلدی، کیک سمنی می‌پزند.
هرچند می‌دانیم که ساسانیان با رویاندن هفت نوع تخم بر روی هفت ستون به پیشواز نوروز می‌رفتند و بر سر سفره نوروز خود، سینی‌هایی حاوی هفت شاخه گیاه (گندم، جو، نخود، برنج، و غیره)، و نیز یک گِرده نان درست شده از هفت گونه غله می‌گذاشتند، اما به سبب ناهماهنگی‌های یاد شده ، نمی‌توان آنها را با هفت سین مقایسه نمود و متشابه دانست.
پیشینه و تاریخچه
سنت چیدن سفره هفت سین مبهم و نامعلوم است. برخی چنین اندیشیده‌اند که اقلام اصلی با شین آغاز می‌شده‌اند و بدین جهت به بیتی آشکارا متعلق به تاریخی جدید استشهاد کرده‌اند که ادعا می‌کند در زمان ساسانیان، ایرانیان بر سر سفره نوروز، شهد و شیر و شراب و شکر ناب و شمع و شمشاد و شایه قرار می‌داده‌اند.
ساختگی بودن این تعبیر که به نام‌هایی عربی استشهاد می‌کند و از اجزایی اصلی و ضروری مانند سیر، سمنو و سپند، چشم پوشی می‌کند، بدیهی است. دیدگاه‌های مبنی بر این را که اصطلاح هفت سین تحریف هفت سینی یا هفت میم (اقلام آغاز شونده با حرف میم، مانند ماست، میوه، میگو، موز و غیره)، یا هفت چین(هفت چیز چیده شده) است، جداً نمی‌توان پذیرفت.
واقعیت آن است که همه نشانه‌ها و اشاره‌ها دلالت بر آن دارند که چیدن هفت سین، چنانکه آنرا می‌شناسیم، رسمی کهن نیست. قدیمی‌ترین اشاره موجود به رسم چیدن هفت سین، ارجاعی غیرقابل اطمینان و منفرد بدان در یک دست نوشته کهن فارسی منسوب به دوران صفوی است. و گرنه سیاحان و مورخان سده 19، در گزارش‌های عینی خود از آیین‌های نوروز، به ندرت از این رسم یاد کرده‌اند.
تنها Heinrich Brugsch، که در سال 1860، در تهران بود و جشن نوروز را با برخی جزییات آن شرح داده است، ادعا می‌کند که ایرانیان با کاشتن گل‌هایی با نام‌های آغاز شونده با حرف سین در باغ‌هایشان به پیشواز جشن ملی‌شان می‌روند. اشاراتی نیز وجود دارد به یک سینی پر شده با هفت نوع میوه، اما نه به هفت سین.
علیرضا فروغی، مدیریت پایگاه فرهنگی و آموزشی نگارستان
