وظایف و بیماری های کبد
کبد یکی از بزرگ‌ترین غدد بدن است که زیر دیافراگم، در پهلوی راست قرار دارد وبه عنوان مهمترین غده بدن، مخروطی شکل بوده و سطحی صاف، نرم و لاستیک مانند دارد و رنگ آن قهوه‌ای متـمـایل بـه قـرمز تـیـره است. کبد غده ای مهم در بدن است که در فعالیتهای سوخت و ساز بدن مانند گوارش از طریق ورود تمام خون دستگاه گوارش توسط سیاهرگی به نام ورید پورت به کبد و تصفیه و پالایش آن نقش دارد.
از دیگر وظایف کبد، به دام انداختن سموم و تصفیه آنها با تبدیل کردنشان به مواد بی ضرر است. همچنین، این کبد است که متابولیسم داروها را در بدن بر عهده دارد. شرکت در خون سازی (در دوره پیش از تولد) و مقاومت در برابر عفونت‌ها، فراهم ساختن سریع انرژی در هنگام ضرورت، ذخیره آهن و... از دیگر فعالیتهای کبد است. سلولهای کبدی پروتئین‌های مختلفی نظیر آلبومین، پروترومبین، فیبرینوژن، لیپو پروتئینها و هپارین را به طور دائمی می‌سازند و مواد مختلفی از جمله تری گلیسریدها، گلیکوژن و ویتامینها را ذخیره می‌کنند.
کبد به عنوان یک سیستم بافری مهم برای گلوکز خون عمل می‌کند به این معنی که هنگامی که گلوکز خون بعد از صرف یک وعده غذا تا غلظت زیادی بالا می‌رود میزان ترشح انسولین نیز افزایش می‌یابد و در حدود ۳/۲ گلوکز جذب شده از روده بلافاصله به گلیکوژن تبدیل شده و در کبد ذخیره می‌شود. در طی ساعات بعد که غلظت گلوکز خون و نیز در این ترشح انسولین کاهش می‌یابد، کبد گلیکوژن را تجزیه و به گلوکز تبدیل می‌کند.
کبد انسان
کبد از دو بخش بنام لوب بزرگ و کوچک تشکیل یافته است. قسمت اعظم کبد از سلول‌هایی موسوم به هپاتوسیت تشکیل یافته است.
کبد دارای دو منبع خونی می‌باشد:
• شریان کبدی، یک سوم خون کبد را تامین می‌کند و از آئورت منشاء می‌گیرد.
• ورید باب، دو سوم خون کبد را تامین می‌کند و خون گرفته شده از لوله گوارش را به آن می‌رساند.
وظایف مهم کبد
کبد، یک عضو بسیار حیاتی و مهم می‌باشد که مسئول بیش از 500 کارکرد حیاتی در بدن است و وظایف مهم آن عبارتند از:
• بیش از یک لیتر خون در هر دقیقه توسط کبد فیلتر می‌شود.
• تفکیک مواد مغذی از مواد زاید، سم زدایی، تبدیل مواد شیمیایی سمی و غیر قابل دفع به مواد غیر سمی و قابل دفع (غیر فعال کردن سموم)
• باکتری‌ها و سموم را پیش از آن که به جریان عمومی خون بدن راه یابند، از بدن دفع می‌کند.
• در حفظ تعادل و تنظیم هورمون‌های بدن نقش دارد.
• در ذخیره سازی و متابولیسم چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و پروتئینها نقش دارد.
• محل ذخیره گلوکز (قند) خون است. کبد گلوکز را تبدیل به گلیکوژن کرده و در خود ذخیره می‌کند. در صورت نیاز مجددا گلیکوژن را تبدیل به گلوکز کرده و به جریان خون وارد می‌سازد.
• محل ذخیره چربی‌ها، ویتامینها، املاح معدنی (آهن، فولات، مس) و سایر مواد مغذی.
• سنتز آلبومین، فاکتورهای انعقاد خون، گلوگز از برخی آمینو اسیدهای خاص، گلوبین، فاکتورهای ایمنی سیستم ایمنی بدن، فسفولیپیدها و لیپوپروتئین ها را کبد برعهده دارد.
• کـبد صفرا را ترشح می‌کند. صفرا مایعی زرد متمایل به سـبـز اسـت. وظیفه صفرا، کمک به هضم و جذب چربی‌ها و دفـع مــواد زاید است.
• زدودن بیلی روبین از خون و دفع آمونیاک
• در سه ماه نخست بارداری، تولید گلبول‌های قرمز در جنین منحصرا توسط کبد صورت می‌گیرد. از هفته 24 بارداری به بعد، مغز استخوان این وظیفه را به عهده می‌گیرد.
• تمام خون برگشتی از دستگاه گوارش که حاوی مواد غذایی است، ابتدا به کبد می‌رود.
• کبد قادر است خودش را به طور کامل احیا و بازسازی کند. در پیوند کبد، تنها لوب بزرگ‌تر کبد فرد سالم به بدن فرد دریافت کننده پیوند زده می‌شود که پس از چند هفته، هم اهدا کننده و هم دریافت کننده کبدشان بازسازی می‌گردد.
بیماری‌های کبد
• هپاتیت: هپاتیت به التهاب کبد اطلاق می‌گردد. عامل این التهاب می‌تواند ویروس، باکتری، برخی داروها و یا ضربه مکانیکی باشد. اما از این میان هپاتیت ویروسی از همه شایع‌تر و خطرناک‌تر است. هپاتیت A وE از طریق آب و غذا انتقال می‌یابند. هپاتیت B از طریق خون، مایعات بدن، رابطه جنسی، سوزن مشترک و مادر آلوده به جنین انتقال می‌یابد. هپاتیت C نیز عمدتا از طریق خون انتقال می‌یابد.
• کبد چرب: به تجمع سلولهای چربی در کبد اطلاق می‌گردد. کبد چرب در افراد چاق و دیابتی بیشتر مشاهده می‌گردد.
• سرطان کبد: در این حالت تکثیر سلولهای کبدی سریع‌تر از حالت عادی انجام می‌گیرد. هپاتیت B و C شانس ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهند.
• سیروز کبدی: آسیب پیشرفته‌ی کبد، سیروز کبدی نامیده می‌گردد. در این بیماری، کبد دیگر نمی‌تواند خودش را ترمیم و بازسازی کند، به همین خاطر کبد به تدریج از کار می‌افتد. پیوند کبد، تنها راه درمان سیروز کبدی می‌باشد. مصرف زیاد مشروبات الکلی، هپاتیت C ،B و بیماری‌های خود ایمنی از عوامل ایجاد کننده سیروز کبدی می‌باشند.
• سنگ کیسه صفرا: به وجود سنگ در کیسه صفرا اطلاق می‌گردد. سنگ کیسه صفرا عمدتا از بلورهای کلسترول تشکیل یافته است، اما در این سنگ‌ها املاح صفراوی و کلسیم نیز مشاهده می‌گردد.
• یرقان(زردی): به افزایش غلظت بیلی روبین خون اطلاق می‌گردد. یرقان موجب زرد شدن پوست، سفیدی چشم‌ها و غشای مخاطی دهان می‌شود.
علایم خوب کار نکردن کبد
• عدم تحمل غذاهای چرب و ادویه دار
• افزایش وزن
• سردرد تکرار شونده
• سوءهاضمه
• یبوست مزمن
• ضایعات پوستی مثل اگزما، پسوریازیس و جوش دانه‌ها
• طعم فلز در دهان
• تورم و یا درد شدید شکم
• اختلالات روده ای، سینوسی و آلرژیک
• سیستم ایمنی ضعیف
• پیری زودرس
• خستگی مزمن
• خونریزی و یا کبود شدن سریع پوست
• ادم پاها (تجمع مایعات در پاها)
• مدفوع آغشته به خون و یا قیر مانند و یا مدفوع کم رنگ
• ادرار خیلی تیره
• خارش طولانی مدت پوست
• بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ و علائم شبه آنفلوانزا
پیشگیری از بیماری‌های کبدی
• از مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر جدا خودداری کنید.
• مصرف بی رویه استامینوفن و سایر مسکن‌های درد مانند: TYLENOL به غیر از آسپیرین، برای کبد مضر می‌باشد.
• حتما خود را در مقابل ویروس هپاتیت B واکسینه کنید.
• از مصرف بیش از حد ویتامین‌های محلول در چربی مانند A,D,E,K بپرهیزید.
• از مصرف غذاهای پرچرب بپرهیزید.
• وزن خود را در حد متناسب حفظ کنید.
• بهداشت فردی را رعایت کنید.
• از مصرف داروهای غیر ضروری اجتناب ورزید. از مصرف همزمان چند دارو با هم خودداری کنید، مگر با تجویز پزشک.
• مصرف ویتامین C و چای سبز برای سلامتی کبد مفید است.
• مصرف غذاهای سرخ کرده، آماده (فست فود) و روغن‌های جامد را به حداقل برسانید.
• از غذاهای پرچرب، خیلی شیرین و یا شور بپرهیزید.
• به طور منظم ورزش کنید. 2 تا 3 روز در هفته فعالیت بدنی داشته باشید.
• مصرف غذاهای پر فیبر را افزایش دهید مانند: سبزیجات، میوه‌ها، برنج، غلات و دانه‌های سبوس‌دار.
• هرگز به سرنگ و سوزن‌های دور انداخته شده دست نزنید.
• هنگام سمپاشی، استفاده از اسپری حشره‌کش و رنگ کردن حتما از ماسک استفاده کرده و از تهویه مناسب اتاق مطمئن گردید. همچنین برای جلوگیری از تماس یافتن این‌گونه مواد شیمیایی با پوست، حتما از دستکش، کلاه و ماسک استفاده کنید.
• از آمیزش جنسی محافظت نشده و استفاده مشترک از سرنگ و سوزن خودداری کنید.
• هپاتیت B و C درمان نشده منجر به سیروز کبدی، سرطان کبد و سرانجام پیوند کبد می‌گردند. بنابراین چنانچه جزو آن دسته از افرادی می‌باشید که در معرض این بیماری‌ها قرار دارید، حتما واکسن هپاتیت B را تزریق کنید و به طور منظم هم تست هپاتیت را انجام دهید.
