تفاوتهای قطب شمال و قطب جنوب
در لغت، قطب شمال و جنوب فقط یک تصویر را در اذهان تداعی میکند و آن تصویر، چیزی جز سرزمینی مملو از برف و یخ و سرما نیست و ما نیز تمایزی میان آنها قائل نیستیم و تنها موقعیت مکانی ، آنها را در ذهن ما متمایز میکنند در حالیکه بر خلاف این تصورات ، قطب شمال و جنوب دارای تفاوتها و ویژگیهای منحصر بفردی هستند که گاها نمی توان اشتراکی میان آنها قائل شد در مطلب زیر به پاره ای از این تفاوتها میپردازیم:
تغییر شکل
منطقه شمالگان که در قطب شمال قرار گرفته یک چرخه ذوب شدن طبیعی را دنبال می کند که در طی آن تقریباً نیمی از لایه های یخ در طول تابستان ذوب می شوند و در زمستان دوباره یخ می زنند. در زمستان مساحت یخ قطب شمال تقریباً به اندازه آمریکا است. با این حال تحقیقات جدیدی وجود دارند که ادعا می کنند لایه یخی که به قطر ۳,۵ کیلومتر در گرین لند قرار دارد به سرعت در حال ذوب شدن است به طوری که تا پایان قرن میلادی کنونی چیزی از آن باقی نخواهد ماند. سایر تحقیقات نشان داده اند که تا پایان این قرن ممکن است منطقه شمالگان در طول تابستان به کلی بدون یخ باشد.
از طرف دیگر در منطقه ی جنوبگان که در قطب جنوب قرار دارد این چرخه آب شدن یخ ها اتفاق نمی افتد و لایه های یخ تقریباً در تمام مدت سال به یک اندازه وشکل هستند. اما تحقیقات جدید ثابت کرده اند که قطب جنوب هم به دلیل تأثیرات گرم شدن کره زمین و تغییر در آب و هوا در حال ذوب شدن است. اگردر یک روز تمام یخی که در قطب جنوب قرار دارد ذوب شود که البته این اتفاق به این زودی نخواهد افتاد،ارتفاع آب دریاها و اقیانوس ها تا ۶۰ متر افزایش خواهند یافت. جالب این است که قطب شمال سریع تر ذوب می شود چون داخل آب اقیانوس است و جریان های آن سرعت ذوب شدن را افزایش می بخشند اما قاره قطب جنوب بر روی بستری از سنگ است و بنابراین جریان های اقیانوسی بر آن تأثیری ندارد.
سوراخ لایه ازن
درست در بالای منطقه ی جنوبگان در لایه ی ازن سوراخی ایجاد شده که در حال حاضر سه برابر مساحت آمریکا است. لایه ازنی که در بالای منطقه شمالگان قرار دارد هم هر روز نازک تر می شود اما هنوز سوراخی در این قسمت وجود ندارد. البته عبارت سوراخ لایه ی ازن به این معنی نیست که واقعاً به صورت فیزیکی سوراخی در این منطقه از جو ایجاد شده بلکه به این معنی است که ماده ی شیمیایی به نام ازن که جو زمین را پوشانده و از آن در برابر پرتوهای خورشیدی محافظت می کند به شدت صدمه دیده و در بعضی جاها به کلی ازبین رفته است.
صدماتی که در نیمکره جنوبی به لایه ی ازن وارد شده بسیار بیشتر از نیمکره شمالی است و این از آن جهت است که چون دمای نیمکره شمالی بالا تر است از تشکیل ابرهای استراتوسفری قطبی که ازن را ازبین می برند، جلوگیری می کند. با این وجود در سال های اخیر دمای استراتوسفر در قطب شمال نیز کاهش یافته که باعث ایجاد صدمات قابل ملاحظه ای در لایه ازن شده است.
سرما
دمای هوا در قطب جنوب بسیار سرد تر از قطب شمال است به طوری که در بعضی قسمت های قاره قطب جنوب برف ها هیچ وقت ذوب نمی شوند. در طول سال میانگین دمای هوا در قطب جنوب ۴۹- درجه ی سلسیوس است و این در حالی است که دمای هوای قطب شمال در طول زمستان ۳۴- درجه ی سلسیوس است و در تابستان چند درجه هم بالا تر می رود.
کمترین دمایی که تا به حال بر روی کره زمین ثبت شده ۸۹,۶- درجه بوده که مربوط به منطقه وستوک در نزدیکی قطب مغناطیسی جنوب است. قطب شمال در واقع یک لایه ی یخی است و از این جهت در برابر تغییرات آب و هوا بیشتر تأثیر می پذیرد.
خرس های قطبی و پنگوئن ها
اکثر افراد فکر می کنند خرس های قطبی و پنگوئن ها زیستگاه مشترکی دارند اما این دیدگاه اشتباه است. پنگوئن ها فقط در نیمکره جنوبی زندگی می کنند یعنی در منطقه جنوبگان، جایی که بر روی خشکی هیچ دشمن طبیعی ندارند. اگر پنگوئن ها و خرس های قطبی در یک منطقه مشترک زندگی می کردند آنوقت خرس ها هیچ نگرانی در مورد منابع غذایی نداشتند.
در هر صورت این اتفاق نیافتاده است و پنگوئن ها به صورت پرندگانی در آمده اند که قادر به پرواز نیستند و بالهای آنها به صورت باله در آمده اند که در موقع شنا کمک خوبی هستند. از طرف دیگر خرس های قطبی بزرگترین شکارچیان روی خشکی و بومی قطب شمال هستند. آنها در قسمت های یخ زده قطب شمال حکومت می کنند و از خوک های آبی، گاو های دریایی و گاهی حتی نهنگ های کوچک تغذیه می کنند.
طلای سیاه
تقریباً بیش از نیمی از ذخایر باقی مانده ی نفت جهان در زیر یخ های قطب شمال قرار دارند و بنابر این کشور روسیه قسمت بزرگی از این منطقه را در انحصار خود در آورده است و سعی در استخراج آن از طریق خط الرأس لومانوسوف دارد این محل در واقع یک برآمدگی زیر آبی در اقیانوس منجمد شمالی است. وسعت این منطقه ۱۸۰۰ کیلومتر است و تخمین زده می شود که بیش از ۱۰ میلیارد تن نفت خام داشته باشد.
آمریکا هم ادعای مالکیت بخشی از این منطقه را دارد و کشتی های یخ شکن را به منطقه فرستاده تا قلمرو خود را در نزدیکی آلاسکا مشخص کند. به نظر می رسد منابع نفتی در زیر پوسته ی قاره ی قطب جنوب هم وجود داشته باشند اما پیمان نامه قطب جنوب فعلاً هر گونه استخراج نفتی از این منطقه را شدیداً منع می کند.
سکونت
باوجودی که عکس های بسیاری از مکتشفین قطب جنوب وجود دارد که پرچم هایشان را در یخ های قطب جنوب محکم می کنند اما قاره قطب جنوب تنها منطقه در کره زمین است که به هیچ کس تعلق ندارد. هنوز هم هیچ آثار تاریخی کشف نشده که نشان دهنده ی حضور مردم بومی در این منطقه باشد. قاره قطب جنوب توسط پیمان نامه قطب جنوب اداره می شود که تصریح میکند این منطقه یا منابع آن تنها باید در جهت مقاصد علمی و صلح جویانه استفاده شوند. در مقابل بیش از ۴ میلیون نفر در منطقه شمالگان زندگی می کنند، چه در روستا های کوچک و چه در شهر ها مثل بارو در آلاسکا، ترومسو در نروژ و مورمانسک و سالکارد در روسیه.
میزان یخ
جنوبی ترین قاره کره زمین ۹۰ درصد از کل یخ های زمین را در خود دارد که برابر با سه چهارم منابع آب شیرین در جهان است. بنابر این برخی افراد حتی به این فکر افتاده اند که بخشی از این یخ ها را جدا کنند و در مناطق کم آب جهان از آن استفاده کنند. در واقع شاهزاده عربستان سعودی محمد الفیصل برنامه ای برای بردن یک تکه یخ ۱۰۰ میلیون تنی از قطب جنوب به شبه جزیره عربستان را در نظر دارد. در مقابل یخ های قطب شمال بسیار کمتر از قطب جنوب است.
قاره در برابر اقیانوس
منطقه شمالگان در واقع یک اقیانوس است اما منطقه جنوبگان یک قاره است که بر روی بستر سنگی و اشکال مختلف زمین مثل کوه دره و دریاچه قرار گرفته و دور تا دور آن را نیز اقیانوس در بر گرفته است. در قاره ی قطب جنوب حتا یک آتشفشان فعال به نام کوه اربوس هم وجود دارد.
از نقطه نظر اجتماعی و سیاسی، منطقه شمالگان که تنها از یخ تشکیل شده منافع بسیاری از کشور ها را در یک جا جمع کرده، کشور هایی مثل کانادا، گرین لند ( بخشی از دانمارک)، روسیه، ایسلند، نروژ، سوئد، فنلاند و آمریکا. همانطور که قبلاً گفته شد قطب جنوب به هیچ کشوری تعلق ندارد و هرگز نه به سکونت در آمده و نه استعمار شده است.
گردباد قطبی
یک پدیده جالب که در نزدیکی قطب های جغرافیایی زمین اتفاق می افتد گردباد قطبی است. این پدیده یک گردباد عظیم است که در نزدیکی لبه های عمودی زمین اتفاق می افتد. گردباد قطبی در بخش های میانی و بالایی تروپوسفور و استراتوسفور قرار دارد. این گردباد ها مناطق قطبی را در بر می گیرند و بخشی از منطقه ی آب و هوایی بین جریان های هوای منطقه ی قطبی و مناطق گرم تر همسایه در دو نیمکره هستند. گردباد قطبی جنوبگان از شمالگان قوی تر است و بیشتر هم طول می کشد. این مسئله بخاطر وجود خشکی های بزرگ در نیمکره ی شمالی است که باعث تولید موج های اتمسفری شده و از شدت گردباد قطبی کم می کنند. در مقابل در قطب جنوب عوامل چندانی برای اثر گذاشتن بر این پدیده وجود ندارد.
میدان مغناطیسی و منابع معدنی
از آنجایی که قاره ی قطب جنوب بر روی بستر سنگی قرار دارد منابع معدنی بسیاری هم مثل نیکل، طلا، نقره، پلاتین و آهن دارد که در قطب شمال وجود ندارند. قطب های مغناطیسی زمین در نزدیکی قطب شمال و قطب جنوب قرار دارند. به این ترتیب که وقتی می گوییم قطب مغناطیسی شمال به منطقه ی جغرافیایی که در شمال وجود دارد اشاره می کنیم اما این درست نیست چون قطب شمال مغناطیسی زمین در جنوب است و قطب جنوب مغناطیسی در شمال. بر این اساس قطب نما شمال مغناطیسی را نشان نمی دهد بلکه شمال جغرافیایی را نشان می دهد اما به طور قراردادی گفته می شود که شمال مغناطیسی نزدیک قطب شمال و جنوب مغناطیسی در نزدیکی جنوب جغرافیایی است.
قطب های مغناطیسی کره زمین باقطب های جغرافیایی برابر نیستند زیرا منطقه مغناطیسی زمین مدام در حال تغیییر است. بر خلاف قطب های جغرافیایی،دو قطب مغناطیسی در حال حرکت هستند و این مسئله در آنها مشترک است. قطب شمال مغناطیسی (جنوب منطقه مغناطیسی) دقیقاً در قطب شمال وجود ندارد و با سرعت سالانه ۵۵ تا ۶۰ کیلومتر به سمت شرق در حرکت است و به همین ترتیب قطب شمال مغناطیسی (شمال منطقه ی مغناطیسی) هنوز داخل قطب جنوب است اما با سرعت ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر در سال به سمت غرب در حرکت است.
