نگارستان

آتشکده های سرزمین جاوید پارس

آتشکده نیایشگا‌ه اهورایی ایرانیان باستان و پرستشگاه مقدس زرتشتیان است که در این معابد مقدس، آتش در جای خاصی از آن قرار دارد و مهم‌ترین نیایش‌های دینی در آن و در برابر آتش انجام می‌گیرد. آتشکده‌های زیادی در کشور موجود است که پس از تازش وحشیانه اعراب جاهل به ایران و همچنین در دوران صفویه، توسط تندروهای افراطی به زور خاموش یا تخریب گشتند.

شکل و بنای آتشکده‌ها در همه جا یکسان است. معمولا هر آتشکده، هشت درگاه و چند اتاق هشت گوشه دارد و آتش‌دان در وسط بنا واقع است. با گذر زمان و به تدریج مقرر می‌شود که آفتاب بر آتش نتابد. بنابراین آتش را در فضای باز نگهداری نکرده و اتاقی در وسط بنا ساختند که آتشدان در آن قرار داشت. محافظ آتشکده را هیربد می‌نامیدند. 

اطلاعات موجود در مورد آتشکده‌ها عموماً از دوره ساسانی است اما آنچه از شمار بسیار زیاد آتشکده‌ها برمی آید، بنیاد آن‌ها به زمان پیش از زرتشت، یعنی زمان پیشدادیان (هوشنگ و جمشید) می‌رسد. بر اساس شواهد تاریخی آتشکده‌ها بنا بر اهمیت نوع آتشی که در آن است، به سه دسته تقسیم می‌شوند: آتشِ بَهْرام، آدُران و دادگاه.

● آتشکده آذر گشنسب یا آذر جشنس  

یکی از مشهورترین و بزرگ ترین آتشکده های فلات ایران که در آذربایجان غربی در 49 کیلومتری شمال شرق شهر تکاب کنونی قرار دارد امروزه به آن تخت سلیمان می گویند.

در دوره شاهنشاهی اشکانیان مهم ترین پادشاه آذربایجان آریوبرزن و پسرش ارت وزد بوده است. بیشتر پادشاهان ایران پس از نشستن بر اریکه شاهنشاهی (جلوس) به نیاشگاه آذرگسشب آذربایجان می رفتند و به درگاه خداوند نیایش و سپاس و درود می فرستاده اند و سپس هدایایی تقدیم می کردند.

آتشکده شیر نیز همان آذرگشسب است که خرابه های آن نزدیک تخت سلیمان است. ساخت این بنا به بیش از 3000 سال باز میگردد و در کتاب هفتم دینکرد در بند 39 سازنده آن را کیخسرو پسر سیاوخش شناخته شده است. که فر ایزدی به او رسیده بود.

آذرگشسب در کنار دریاچه چیچست قرار دارد و در گذشته کاخهای بسیار باشکوه و سترگ در اطراف آن بنا بوده است. این دریاچه به صورت خودجوش هر ثانیه، 44 لیتر آب از خود بیرون می دهد.

● آتشکده آذر برزین مهر

آتشکده آذربرزین مهر یکی از سه آتشکده مقدس ایران در کنار آتشکده های آذر گشسب و کاریان است که در شهر نیشابور یا ابرشهر خراسان قرار دارد. در پهلوی به نام آتور بورگین میتر خوانده می شود به معنی آتش مهر بالنده است.

تاریخ ساخت آن بسیار کهن است به طوریکه به زمان اشو زرتشت باز می گردد و در بند 8 از فصل 17 بندهش آمده است  آذربرزین مهر تا زمان گشتاسب در گردش بوده و پناه جهان تا اینکه اشو زرتشت اسپنتمان دین آورد و گشتاسب شاه دینش را پذیرفت آنگاه گشتاسب آتش مقدس را در کوه ریومند در آذر برزین مهر قرار داد.

● آتشکده برد سوره

به گفته مسعودی در کتاب نامدار مروج الذهب این آتشکده توسط فریدون شاه بنا شد که آتش آن را از طوس خراسان آورده بود و در بخارای ایران قرار داد.

● آتشکده آذر شب

آتشکده ای است که گشتاسب شاه در بلخ بنا کرد و به گفته مورخین، گنج های خود را در آن قرار داد. بلخ در تاریخ جزوی از خراسان بزرگ بوده است که متاسفانه در دوره ننگین قاجار به روسها فروخته شد.

● آتشکده آذرنوش

آتشکده ای است در بلخ که این نیز همچون آذرشب در خراسان بزرگ ایران بوده است. بلخ نیز همچون مرو شهری از شهرهای ایران بوده است که در دوره قاجار های وطن فروش در قراردادهای ننگین ترکمانچای و گلستان به روس داده شد. 

فردوسی بزرگ آن را نوش آذر نامیده است.   

شهنشاه لهراسب در شهر بلخ

بکشتند و شد روز ما تار و تلخ

و از آنجا به نوش آذر اندر شدند

رد و هیربد را همه سر زدند

فردوسی بزرگ

● آتشکده چهارقاپی

««چهار قاپو» یا «چهار قاپی» به معنی «چهار در»، از جمله آتشکده های دوره ساسانی در شهر مرزی قصر شیرین است. این آتشکده از نوع آتشکده هایی است که دارای دالان طواف بوده و به مرور زمان رواق آن فرو ریخته است و تنها در برخی از قسمت ها، آثاری از آن دیده می شود.

این آتشکده اتاقی مربع شکل به ابعاد 25×25 متر است و سقفی گنبدی شکل به قطر شانزده متر داشت که متأسفانه اکنون اثری از آن باقی نمانده است و تنها بقایای گوشواره ها در چهار گوشه آن دیده می شود.

این اتاق مربع شکل دارای چهار درگاه ورودی است که به رواق اطراف فضای مرکزی منتهی می شوند. در اطراف این بنا مجموعه اتاق ها و فضاهایی وجود دارد که بخش هایی از آن در نتیجه کاوش های باستان شناختی سال های اخیر شناسایی شده است.

این بنا با استفاده از مصالح محلی از قبیل لاشه سنگ و ملاط گچ ساخته شده و گنبد آن آجری بوده است.این بنا از جمله بناهای تقویمی ایران بوده که جهت تشخیص شروع فصول سال از آن استفاده می شده است.این اثر تاریخی به جا مانده از دوره ساسانیان در نتیجه جنگ با عراق دچار آسیبهای فراوانی شد و هم اکنون در حال مرمت است.

● آتشکده سیروان

به گفته مسعودی تاریخ نگار مشهور این آتشکده در پیش از ظهور زرتشت ساخته شده است.

● آتشکده نیاسر

این آتشکده توسط شاهنشاه اردشیر بابکان ساخت شده است طول و عرض آن 14 متر در 14 متر می باشد. این بنا پس از یورش تازیان ویران شد ولی سپس توسط مردم بازسازی گشته است و امروز تقریبا سالم می باشد و همه ساله بازدید کننده های زیادی از سراسر ایران به این مکان می روند.

نیاسر در 35 کیلومتری شمال غربی شهر کاشان قرار دارد و در منطقه ای کوهستانی در ارتفاعات کرکس می باشد. چشمه ای باستانی به نام چشمه اسکندر نیز در آنجا قرار دارد.

در نیاسر غاری که متعلق به دوره پارتیان بوده است نیز وجود دارد. به احتمال قوی این غار معبد میترایی بوده است که امروزه از مکانهای دیدنی این شهر می باشد.

● آتشکده اردشیر

در استخر استان فارس می باشد که نام دیگرش آتشکده آناهیتا یا ناهید می باشد. چون اردشیر بابکان بنیانگذار سلسله ساسانی از خانواده موبدان بزرگ بوده است به همین دلیل این آتشکده را به شادمانی برقراری سلسله جدیدش در ایران ساخت.

در تاریخ بلعمی و طبری آمده است که چون یزدگرد سوم نوه خسروپرویز بوده است پس بزرگان ایران او را به مقام پادشاهی رسانند و در آتشکده اردشیر استخر تاج شاهنشاهی را بر سر وی گذاشتند و سپس او را به پایتخت ایران در بغداد تیسپون فرستادند.

● آتشگاه سراب ذهاب

در شمال خاوری تپه سراب کرمانشاه در 300 متری ازراه کنونی، بازمانده های آتشکده ای دیده میشود به اندازه های 4.77 در 5.95 متر از قـلوه سنگ ولابند و دیواری به پهـنای 0.6 متر. در دوبر خاور، شمال، بخشی از گنبد آتشکده به چشم می خورد که ورودی آن با تاقی گهـواره ای به پهـنای 0.6 و بلندی 1 متر است. بلندی کنونی آتشگه 2.5 متر است.

● آتشکده آناهیتا یا معبد آناهیتا

آناهید یکی از چهار عنصر مقدس آب و آتش و هوا و خاک است. در معنی می توان گفت که پاک و با عفت و با تقوی است که ارمنیان درست آن را تلفظ میکنند. این زیارتگاه پس از آذرگشسب از بزرگ ترین مکانهای باستانی و مقدس ایران بوده است که از دوره شاهنشاهی اشکانی ( پارتیان ) باقی مانده است.

در شهر کنگاور در مسیر کرمانشاهان قرار دارد. ستون ها و پلکان این معبد هنوز پس از بیش از 2000 سال باقی و مستحکم است. این مکان در شهر کردنشین ایران بوده است و در نزد کردان آریایی دارای احترام خواصی می باشد.

کردستان ایران و منطقه اورامان آن یکی از مشهور ترین مناطق اصیل ایران است. ریشه زبان کردی امروزی نیز پهلوی باستانی ایران است. پیر شهریار یا پیر شالیار از افراد مشهور هورامان کردستان است که وی موبدی زرتشتی بود و چند کتاب از وی بر جای مانده است. ابن فقیه در کتاب مشهور البلدان نوشته است  هیچ ستونی شگفت انگیز تر از ستونهای معبد آناهیتا کنگاور نیست.

● آتشکده دارابگرد  

به گفته تاریخ مروج الذهب مسعودی این آتشکده به فرمان اشو زرتشت بنا گشت. زرتشت به یستاف شاه فرمان داد تا آتش مقدس جمشید شاه را که مورد احترام وی بوده است را بیابند و بیاورند.

یستاف شاه این آتش را در خوارزم پیدا نموده است و به دارابجرد فارس آورد و اطرف آن را شهر زیبایی ساخت. این آتشکده در سال 332 هجری قمری به نام آتشکده آذر جوی نامیده می شده است.

● آتشکده باکو

آتشکده ای بزرگ بوده است در ایران شمالی ( باکو ) که در نزدیکی چاه نفت قرار داشته است. محل آن در روستای سوراخانی در 15 کیلومتری باکو می باشد تاریخ ساخت آن به سال 400 پیش از میلاد توسط ایرانیان می باشد.

به دلیل مواد نفتی موجود این منتطقه این آتشکده همیشه در نزد ایرانیان روشن و برافروخته بوده است. باکو از باگوان زبان پهلوی ایران گرفته شده است و شهری ایران است که در دوره قاجار به روس فروخته شد.

این مکان مقدس پس از یورش تازیان ویران شد ولی سالها بعد از آن دوباره مرمت و بازسازی شد ولی آتش آن خاموش بود تا سال 1975 که آتش آن دوباره روشن گشت و به مکانی توریستی تبدیل شد.

● آتشکده شاهپور

در ساحل خلیج قسطنطنیه روم پس از اینکه شاهنشاه شاپور پسر اردشیر پسر بابک وارد شد آن را ساخت و تا دوران خلفای اسلامی نیز پا برجا بود.

● آتشکده پوران

این مکان توسط ملکه پوران دخت ساسانی دختر شاهنشاه خسروپرویز ساسانی در عراق عجم در نزدیکی مدینه السلام ساخته شده است.

● آتشکده کرکویه

این آتشکده در شمال سیستان کنونی قرار داشته است.احترام بسیاری مردمان این شهر برای این آتشکده قائل بودند و به گنبد رستم نیز مشهور بوده است. این آتشکده تا قرن 17 هجری که قزوینی آن را وصف کرده است بسیار خرم و زیبا بوده است ساخت آن به روزگار کیخسرو باز میگردد که بسیار کهن است. دو شاخ بزرگ گاو داخل آن قرار داشته است و در وسط آنها آتشگاه قرار داشته است.

● آتشکده کاریان

نام دیگر آن آتشکده آذرفرنبغ یا آذر خورداد است که در معنی می شود آتش فره ایزدی. مکان آن در شهر فیروز آباد یا اردشیر خره یا اردشیر خوره در صد و بیست کیلومتری جنوب شیراز است و کاخ بزرگ آن که توسط شاهنشاه اردشیر بابکان ساخته شده بود هم اکنون فرو ریخته است.

اردشیر به همین جهت نام شهر را ارتخشر خوره (ارت خشتر) نامید. در معنی کل می شود شهر شکوه و جلال اردشیر. خوره به معنی فر و شکوه و جلال است. شهر گور یا فیروز آباد نیز بعدها نام گرفت.

این مکان از زیارتگاه های بزرگ مردمان فلات ایران بوده است. فخر الدین اسعد گرگانی در داستان ویس و رامین که به دوره شاهنشاهی اشکانیان مربوط است نوشته است.

به خاصه زین دل بدبخت رامین

که آتشگاه خرداد است و برزین

● آتشکده بارنوا

به گفته مسعودی دومین روز پس از به قدرت رسیدن شاهنشاه اردشیر بابکان این آتشکده ساخته شد. مکان آن در جنوب ایران است.

● آتشکده سرده

در یزد بخش تفت روستایی به نام سرده قرار دارد که دارای آتشکده ای کوچک بوده است. پس از یورش تازیان مردم از نابودی آتش این مکان توسط آنان جلوگیری کردند.

● آتشکده آذرباد

آتشکده ای در تبریز بوده است که در متون پهلوی آذربادگان هم نوشته شده است به معنی نگهدارنده آتش. به احتمال قوی اثری از آن به جای نیست.

● آتشکده خوار اصفهان

حمزه اصفهانی می نویسد اردشیر در یک روز، سه آتشکده در اصفهان یا اسپهان بنا کرد، یکی در شرق، دیگری در میان شهر و آخری در غرب شهر. دلیل آن را از طلوع خورشید تا غروب آن دانسته است.

اولی به نام آتشکده اردشیر است که در منطقه قلعه ماربین یا مارین واقع شده است، دومی آتشکده زروان نام دارد که در قریه دارک از روستای خوار است و سومی آتشکده مهر اردشیر نام دارد که در اردستان واقع شده است.

مهم ترین و سالم ترین آنها در کوه آتشگاه امروزی واقع است. ارتفاع آن از دشت 200 متر و از شهر اصفهان، هشت کیلومتر فاصله دارد. معبد آن نیمه ویران است و امروزه به آتشکده اصفهان معروف است.

• بعدی