نگارستان

 جاذبه های گردشگری و جهانگردی گلپایگان

گلپایگان مرکز بخش مرکزی شهرستان گلپایگان و يكي از شهرستانهاي استان اصفهان مي باشد که درفاصله ۳۵۲ کیلومتری تهران و۱۵۶کیلومتری شمال غربی اصفهان قرار دارد. سلسله کوه‌های مرکزی و رود قبله، که از کوه‌های جنوبی خوانسار سرچشمه می‌گیرد، از این شهر می‌گذرد و مابین شهرهای خوانسار، نجف‌آباد، خمین و ميمه قرار گرفته است.

گلپایگان شهری است با فرهنگ کهن که دراصل نامش، وردپاتکان (سرزمین گل ُسرخ) بوده‌است. كه بر اساس آنچه كه از متون تاريخي بر مي آيد: گلپايگان 5225 سال بعد از هبوط آدم توسط  هماي چهر آزاد، دختر بهمن كياني (بهمن دراز دست) پوراسفنديار رويين تن، كه به تخت  پادشاهي جلوس كرده بود ساخته شد و از ابتدا اين شهر را به نام خود چهرآزادگان و يا  گلبادگان ناميد.(حمدالله مستوفي، 1366، ص75)

بر اساس شواهد باستان شناسي و بررسي ها انجام گرفته بر روي سنگ نبشته هاي تاريخي، سابقه سكونت انسان اوليه در دشت گلپايگان به حدود هفت هزار سال قبل مي رسد ولي شروع مدنيت را مي بايست هم زمان با اواسط حكومت سلسله هخامنشي دانست كه كاربري اين شهر به عنوان يك پادگان بزرگ تغيير يافت و  حتي گروهي را اعتقاد بر اين است نام اوليه اين شهر گردپاذگان بوده است.(برهان قاطع،1361، ذيل گلپايگان)، گروهی دیگر نام اصلی آن راگَرپادگان به معنی کوهپایه می‌دانند. گَر در زبان پارسی میانه به معنای کوه است. (گریوه و گریبان هم از همین ریشه هستند). به هرحال پس از حمله اعراب مسلمان گروهي از آنان در اطراف اين شهر ساكن شده و نام آن را معرب گردانيده ،جرفادقان ناميدند. در دوران بعد از اسلام علي الخصوص در دوران عباسيان گلپايگان از مناطق معتبر و آباد كشور بوده است، ولي اوج شكوفايي و آباداني آن در زمان حكومت سلجوقيان به خصوص محمد بن ملكشاه سلجوقي بوده كه آثار و ابنيه زيادي از جمله مناره و بازار و مسجد جامع را از خود باقي گذاشته است. از آن پس به دنبال آشوب هاي اسماعيليه و فتنه مغول و يورشهاي تيمور اين شهر از اعتبار و رونق ساقط گشت و تنها در زمان اوزون حسن بود كه مجددا نامي از آن بر سر راه تجاري همدان به اصفهان به ميان مي آيد. وجود كاروانسراهاي متعدد در منطقه وآثار تاريخي ، حكايت از اهميت و آباداني اين شهر دردوره‌هاي مختلف تاريخي دارد. آخرين دوران طلايي گلپایگان كه آثار و ابنيه تاريخي موجود، مبين رونق شهردر آنزمان مي باشد، مقارن با دوران حكومت شاه عباس كبير و امارت امام قلي خان پسر اله‌وردي خان و سردار بزرگ صفوي در گلپايگان مي باشد كه آثار و ابنيه‌هايي در گلپايگان بنا شد كه مهمترين آنها بقعه 17 تن مي‌باشد. گلپايگان همواره كانون اسلام خواهي و مهد ديانت بوده به طوري كه اين شهر هيچگاه خالي از عالم و مرجع ديني نمانده است. اما با شروع فتنه افغان، گلپايگان كه مقر فرماندهي عليمردان خان بختياري و محل تجمع نيروهاي كمكي به اصفهان بود به شدت از طرف محمود افغان مورد انتقام جويي واقع گشت و نه تنها اكثر اهالي آن از دم تيغ گذشتند بلكه اغلب آثار و ابنيه و تاسيسات كشاورزي و قنوات آن هم تخريب گشت و ديگر هرگز اين شهر به اعتباري كه در گذشته داشت، دست نيافت.

سابقه سکونت در گلپایگان به دوران پارینه سنگی میانه و نو سنگی می‌رسد. این ادعا را ازجمله، سنگ نگاره‌هایی که بیانگر اشیایی از قبیل چماق و تیر و کمان و کمند و کهن‌ترین سازهای ایرانی است، اثبات می‌کند. البته روش‌های علمی که برای تعیین تاریخ دوره‌های پارینه سنگی به کار می‌رود، هنوز بر روی آثار به دست آمده از گلپایگان انجام نشده‌است، و به همین دلیل نمیتوان بطور دقیق سابقه سکونت در گلپایگان را مشخص نمود.

گلپایگان از شمال به شهرستان محلات و خمين، از جنوب به شهرستان خوانسار و ویست، از شرق به ميمه و از غرب به شهرستان اليگودرز محدود مي باشد و سه دهستان به نامهای جلگه، کنار رودخانه و نیوان و سه شهر  به نامهای گلپایگان، گوگد و گلشهر و در حدود ۵۲ روستا دارد که مهمترین آنها عبارتند از :

آرجان، اسفاجرد، اسفرنجان، تيكن، دُرّ، درب امامزاده ابراهيم، دستجرده، دم آسمان، رباط سرخ عليا، رباط قالقان، رباط محمود، رباط ملكی، ركابدار، زرنجان، سراور، سعيدآباد، شادگان، شركت سهامي زراعي، شيدآباد، غرقه، فاويان، فرج آباد، فقستان، قالقان، قرغن، كلوچان، كوچري، مزرعه، ملازجان، نيوان سوق، نيوان نار، وانشان، هنده

نکته جالبی که در مورد گلپایگان وجود دارد وجود محله های زیادی  با نامهای مختلف و با پیشوند رباط است مثلا اگر خیابان شهید قرنی (همان کوچه شیرازی های سابق) را تا انتها  بروید می رسید به رباط خواجه علیجان از آنجا که بگذرید می رسید به رباط حسینیه. جاده را که ادامه می دهید، رباط نعلبند در برابر شما هویدا می شود. آنجا جاده  دو شاخه می شود، یکی می رود به رباط حسن حافظ و دیگری می رود به رباط پیرعلی. اگر راه دوم را انتخاب کنید از رباط پیرعلی می رسید به رباط اسفنجه، از آنجا از کنار قلعه حاجی خان سهرابی که بگذری می رسید به رباط ابلولان و بعد سررباطان و.....

این یک مسیر کوتاه به طول حدودا 4 کیلومتر بود، اینهمه رباط و آنهم اکثرا به اسم اشخاص از آنجا سرچشمه میگیرد  که رباط از دورانهای اولیه اسلام و حتی قبل از آن به معنی پاسگاههای مرزی در اطراف شهرها به کار می رفت اما از قرون چهارم و پنجم هجری به بعد با ورود ترکان آسیای میانه به ایران و رواج تصوف توسط آنان، رباط کاربری اولیه خود را از دست داد و از این پس به مفهوم خانقاه و مراکز خیریه درآمد و هر کدام از آنها توسط یک پیر و مرشد صوفی اداره شده و مخارج آنها را مردم محل پرداخت می کردند.

طبق آمار سال ۱۳۸۹، در گروه سنی بین ده و ۴۹ سال، تعداد افراد بیسواد گلپایگان با احتساب جلگه، کنار رودخانه، نیوان، گوگد، گلشهر و همه ۵۲ روستای گلپایگان، حدود ۱۳ هزار نفر (۴۵۷۴ مرد، و ۸۳۴۸ زن)  بوده است و با استناد به این آمار، ضریب افراد باسواد گلپایگان (به نسبت جمعیت)، از دیگر شهرهای استان اصفهان بیشتر است. در مورد زبان و گویش گلپایگان، بجز عده محدودی از روستاهای منطقه که زبان خاص خودشان را دارند، بیشتر مردم به زبان فارسی و با لهجه گلپایگانی صحبت می‌کنند.

آب وهوای گلپایگان متغیر و دارای زمستانهای نسبتا سرد با حداقل حرارت ۲۱- درجه و تابستانهای گرم و خشک است که حداکثر حرارت آن تا۵/۳۷+ درجه می‌رسد. بارندگی غالبا در زمستان و میزان آن حدود ۳۰۰ میلیمتر است. گلپایگان از مناطق نیمه صحرایی است و به علت نزدیکی به کویر مرکزی، بارندگی آن کم و هوایش متغیر است.

دشت گلپایگان، وسیع و آب آن از رودخانه و قنات و چشمه و منابع آب‌های زیرزمینی تامین می‌گردد. کوهستان‌های پوشیده از مراتع و رودخانه‌های منطقه ، چشم انداز طبیعی زیبایی به وجود می‌آورند. ارتفاعات شهرستان گلپایگان که دنباله شرقی سلسله جبال زاگرس و غالباً از کوه‌های اطراف اصفهان جدا شده، متعلق به دوران دوم زمین‌شناسی بوده و به صورت چندین رشته موازی از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد می‌یابد و بلندترين قله اين شهرستان كوه صالح پيغمبر كه زيارت گاه نيز بر قله آن است مي باشد  بنابراین گلپایگان از طرف شمال به خمین (کمره) و قسمت كوچكي از مغرب به کوه‌های بختیاری و الیگودرز و از طرف جنوب به خوانسار و کوه های بختیاری و از طرف مشرق به میمه و کوه شیخ احمد و کوه سرخ و کوه صالح پیغمبر و ماهور گل گله و بیشه و از طرف جنوب شرقي به نجف آباد محدود است  و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۸۱۸ متر است. (مبنای ارتفاع = سطح متوسط آب خلیج فارس در منطقه فاو که مبنای مسطحات اروپائی می‌باشد.)

تغییر شکل سطح زمین در دشت گلپایگان که برداشت بی رویه آب زیرزمینی یکی از عوامل اصلی آن است، بطور نگران کننده ای خودش را نشان می‌دهد. فرونشست زمین می‌تواند باعث آسیب های جبران‌ناپذیری به ساختمان ها، چاه ها، زمین های کشاورزی و شریان های حیاتی گردد. فرونشست زمین، یکی از پدیده‌های زمین‌شناسی است که در اثر زیاده روی‌های آدمی در بسیاری از نقاط جهان از جمله در گلپایگان، در حال وقوع است.

پوشش گیاهی

پوشش گیاهی گلپایگان درمناطق کوهستانی استپ کوهی ، همراه باانواع گوَن و به ویژه کتیرا است که مصرف صنعتی و بهداشتی دارد و به خارج از کشور هم صادر می‌شود البته استپ کوهی از غرب به شرق کاهش می‌یابد از این رو منطقه غرب که دارای پوشش گیاهی بهتر و آب بیشتر است، محل پرورش گوسفند و گله داری است. گیاهان خودرو مانند مُک کو (شیرین بیان) که ریشه آنها استفاده داروئی دارد، گل گاو زبان، شاتره، کاسنی، تره کوهی، چندال، مرزنجوش، دینارو (که بسیار خوش عطر و بو است)، شوید کوهی، پافغلاق، ریش قازی، شنگه، جوقاسم، گوش بره، خاکشیر، مرزنگوش، بارهنگ (بالنگ)، بابونه، بالنگو، قدامه، کرچک،...همه برای مردم شهر آشنا است.

در گلپایگان گندم، جو، پنبه، چغندر قند، تنباکو، شبدر، یونجه، سبزی‌های خوردنی، صیفی جات، آلو، زالزالک، سیب، هلو، آلوچه، گیلاس، آلبالو، زردآلو، انگور از انواع کشمش، عسکری، شآاونی (شاهونی)، مونقّا، ریش بابا، همه عمل می‌آید.

درختان قابل رویش گلپایگان عبارتند از: چنار، صنوبر، وه‌نو، بید مشک، عناّب، بادام کوهی، انجیر وحشی، سنجد، زبان گنجشک، بلوط، انجیر وحشی، نارون، توت، کاج، سپیدار، و درختان میوه (سیب، گلابی، زردآلو، بادام و گردو و...).

منابع آب

1- رودخانه گلپایگان که از ارتفاعات زاگرس در مجاورت سرشاخه‌های زاینده رود و دز سرچشمه می‌گیرد اصلی‌ترین شبکه زهکش منطقه را تشکیل می‌دهد و با این توضیح که در فرهنگ بهدینان، هُرَنگ در گویش زرتشتیان یزد و ترنگ در گویش زرتشتیان کرمانی به معنای آبی است که در مجرایی شیبدار تند حرکت کند و بالاخره در لغت نامه دهخدا به آن قسمت از قنات که رویش باز است و پوشیده نیست معنی شده‌است ، در گلپایگان نزدیک کوه قلعه جمال هرانگ جاری است. در برخی روستاهای گلپایگان مانند فاویان تنها به بخشی از مسیر قنات هرانگ گویند که دارای زه آب باشد. وجود هرانگ بیشتر در قنات هایی پیش می‌آید که به خاطر نرمی زمین در محل مظهر و چاه‌های نزدیک به آن و همچنین کول گذاری نشدن آنها مظهر و چاه‌های نزدیک به آن به تدریج ریزش می‌کند، مظهر به طرف مادر چاه عقب نشینی می‌کند و در نتیجه اختلاف سطح آب مظهر تا کناره‌های زمین پیوسته افزایش می‌یابد. گاه نیز ممکن است این ریزش طی قرن ها تا مادر چاه ادامه پیدا کند و بدین ترتیب هرنگ ممکن است در مظهر چند متر ژرفا داشته باشد و در ازای آن به چند کیلومتر برسد و نیز ممکن است اصولاً قنات از نوع قنات روباز و تمام آفتابی باشد که در زمین های زه دار کنده می‌شوند.

2- پس از اجرای طرح انتقال آب الیگودرز به قم سالانه ۱۸۱ میلیون متر مکعب آب از شهرستان الیگودرز به سد کوچری منتقل می شود. شهرستان الیگودرز اکنون تامین کننده اصلی آب مصرفی (شرب، صنعتی، کشاورزی) شهرهای خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان، ساوه و قم می‌باشد.

3- سد گلپایگان اولین سد مخزنی خاکی و اولین سد مدرن ایران است که در 25 کیلومتری جنوب غربی  شهر گلپایگان در نزدیکی روستای اختخوان بر روی رودخانه اناربار واقع شده‌است که با هدف جلوگیری از خسارات ناشی از سیل و تأمین آب کشاورزی شش هزار هکتار از اراضی کشاورزی منطقه، بعنوان سدی با هسته رُسی و با شیوه قدیمی ساخت سدهای خاکی بر روی پی سنگی شِل، احداث شده که مطالعات آن در سال ۱۳۲۳ شروع شد و عملیات ساخت آن نیز در سال ۱۳۲۶ آغاز و در سال ۱۳۳۶ به بهره‌برداری رسید و در بین سال 1349 تا 1350، به تراز تاج سد، ۵ متر و به تاج سرریز ۷ متر افزوده شد و در نتیجه ظرفیت مخزن از 28 به 42 میلیون متر مکعب افزایش پیدا کرد.

کشاورزی و دامداری در گلپایگان‎

شهرستان گلپایگان یک قطب مهم کشاورزی و دامپروری کشور محسوب می‌شود بطوریکه اراضی آن بالغ بر سی هزارهکتار (با بیش از دوازده هزار بهره بردار) است که بیشتر به صورت اراضی زراعی می‌باشد. اکثریت مردم این شهرستان کشاورز و دامدار بوده و غیر مستقیم به عنوان شغل دوم به کشاورزی و دامداری اشتغال دارند. باغداری هم در این ناحیه رونق دارد و گونه‌های گوناگون میوه مانند سیب، گلابی، گیلاس، گردو، آلبالو، بادام، و … در آن یافت می‌شود همچنین دام پروری و مرغ داری سنتی و علمی در این شهرستان رواج داشته و بسیاری از مردم این منطقه به پرورش دام‌های گوسفند، بز، گاو و طیور اشتغال دارند.

صنایع دستی

از جمله كارهاي دستي هنر منبت كاري مي باشدكه از زمان هاي گذشته در اين شهر اساتيد معروفي داشته است. منبت كاران، انواع نقش هاي جالب را بانيش قلم منبت بر روي چوب گلابي و گردو و امثال آن در مي آورند و با تلفيق برش سطحي جوش ها و گره هاي چوب سنجد و برخي چوب هاي جنگلي كه برسطح كار مي چسبانند، وسائل تزئيني جالبي مي سازند.

انواع قاب عكس و ظروف و جعبه هاي منبت كه هنرمندان مي سازند وسايل تزئيني و دكوراسيون و فروشگاه هاي هنري را تشكيل مي دهد. در گلپايگان و حومه مخصوصا حوزه جلگه بيش ازپنج شش هزار كارگاه براي قالي بافي دستي به نام ديواري و دار زميني وجود دارد. انواع قالي نخ فرنگ و فرش هاي معمولي درابعاد مختلف تو دري و نيم و دو ذرعي و شش ذرعي و نه ذرعي و دوازده ذرعي و سرانداز و پنج چاركي مي بافند. نوعي از فرش گلپايگان به نام ويس و ياوري با پشم گوسفند و رنگ دندانه و نخ مرغوب و بافت خاص داراي استقامت فوق العاده مي باشد.

مشاهیر و بزرگان گلپایگان

گلپایگان شهر شاعران، ادیبان و عالمان برجسته بوده است که عبارتند از :

ابن ماکولا ، نجیب الدین جرفادقانی ، مدهوش ،  آیت، شهپر ،  محمد باقر ادیب اشراق و میرزا محمد باقر اعتماد

گلپایگان شهرعالمان دین و فقهای بنامی است که عبارتند از :

ملا زین العابدین گلپایگانی معروف به حجه الاسلام (صاحب انوارالهدایه)، حاج ملا احمد گلپایگانی، آیت الله حاج شیخ حبیب الله گلپایگانی، آقا شیخ محمد گلپایگانی (استاد منطق  آیه‌الله خمینی )، سید جمال‌الدین گلپایگانی، حاج شیخ محمد تقی حکیم، آقا ضیاالدین درّی، آیه الله العظمی سید محمدرضا گلپایگانی (از مراجع بزرگ تقلید شیعیان) ، آیت اله جاج علی صافی گلپایگانی ، آیت اله حاج لطف اله صافی گلپایگانی

فرهنگ و رسوم وعقاید

هندو و مشکه

هندو (سنت قرض دادن شیر به هم، مراسم شیرواره) به هزاران سال قبل برمی گردد و در گلپایگان نیز کم و بیش، مثل دیگر شهرهای قدیمی ایران زمین وجود دارد. دامداران در روزهای سخت کم شیری که شیر گاو یا گوسفندان یک خانواده برای گذراندن زندگی‌شان کافی نیست، دست یاری به سوی هم دراز می‌کنند و با بستن پیمان شیرواره و قرض دادن شیر به هم، باری از دوش هم بر می‌دارند.

مراسم عروسی قنات

مراسم عروسی قنات در گلپایگان در زمانهای دور برگزار می‌شده‌است. در روستاها وقتی آب قنات کم و یا خشک می‌شد، برایش عروسی می‌گرفتند. این جشن هم اوایل بهار و تقریباً اواخر اسفند وقتی که اهالی دیگر از آمدن آب قنات ناامید می‌شدند صورت می‌گرفت.

مراکز دانشگاهی و صنعتی

• دانشکده فنی و مهندسی گلپایگان
• دانشکده فنی و حرفه ای شهدای گلپایگان
• دانشگاه پیام نور گلپایگان
• دانشکاه علمی کاربردی
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد گلپایگان
• موسسه آموزش عالی غیر انتفاعی پیام
• مدرسه آیت‌الله گلپایگانی
• حوزه علمیه گلپایگان

مراکز صنعتی

• خودرو سازی سایپا
• شهرک صنعتی گلپایگان با مساحت ۹۵ هکتار و دارای ۳۲ واحد تولیدی (شهرک صنعتی شماره یک)
• شهرک صنعتی سایپا (نیوان ابتکار) با مساحت ۷۲ هکتار و دارای ۱۴ واحد تولیدی (شهرک صنعتی شماره دو)
• ناحیه صنعتی سعیدآباد (روستایی) با مساحت ۳۰ هکتار و دارای ۲۵ واحد تولیدی (شهرک صنعتی شماره سه)
• شهرک صنایع غذایی در نیوان
• شهرک صنایع پایین دست پتروشیمی
• کارخانه پتروشیمی شهرستان هم در سال ۱۳۸۲ با هدف تولید ABS و SAN افتتاح شده است.

صنایع مهم

• کارخانه بزرگ لبنیات پگاه گلپایگان
• تولید دانه طیور
• پتروشمی قائد بصیر
• سازه‌های خودروی دیار (دیار خودرو)
• زرفنرسایپا
• بهران محور سایپا
• صابر لاستیک
• خودرو سازان سپهر
• سردساز خودرو
• لوله و پروفیل گلپایگان
• پلیمر گلپایگان
• پلی اتیلن گلپایگان
• پویا صنعت
• نصیر ماشین
• سایپا پیستون
• سایپا پلوس
• صنعت پژوهان کیا
• فن آوری ذوب
• روان فن آور
• تولید پولیکا
• موزاییک سازی
• سنگ بری و تولید گچ

جاذبه های گردشگری

مسجد جامع گلپايگان

مسجد جامع گلپايگان، از مساجد مهم تاريخي دوران سلجوقي و از مساجد بزرگ ايران زمين است که با توجه به تاريخ ساخت آن شايد بتوان گفت معماري ايراني، اسلامي اين مسجد، الگويي بوده‌ است براي ساخت مسجدهاي بزرگ ديگر، بويژه مناطقي که در قلمرو حکومت سلجوقيان بودند.

مسجد جامع گلپايگان در حدود 900 سال پيش (اوايل قرن ششم هجري قمري)، در دوران حکومت ابوشجاع محمدبن ملکشاه سلجوقي بنا شده‌است. پيش از آن به استناد نام ابوشجاع که در کتيبه دور گنبد است، زمان ساخت مسجد جامع گلپايگان را بين سال‌هاي 498 تا 512 هجري قمري، يعني دوران حکومت وي، مي‌دانستند تا اين که باستان شناسان با خواندن کتيبه‌هاي محراب دريافتند که بخشي از کتيبه‌ها زير کف شبستان مسجد است و به احتمال قوي تاريخ بنا هم روي آن نوشته شده ‌است. اين مسجد داراي صحن و شبستان وسيع و گنبد بزرگ آجري مي باشد و متعلق به زمان محمد بن ملكشاه سلجوقي و از حيث نكات فني و ساختماني داراي امتيازات فراواني مي باشد. ازخصوصيات مسجد و گنبد آن دارا بودن كتيبه هاي آجري متعدد و تزئينات فراوان دوره سلجوقي است. در متن كوفي گنبد، نام محمد بن ملك شاه خوانده مي شود و اطراف محراب بزرگ زير گنبد در متن كتيبه اي نام باني آن بناي عظيم را، ابونصربن محمد بن ابراهيم آورده اند. همچنين بربدنه هاي مختلف شبستان نام بزرگان دين و جملات مذهبي را به خط كوفي آجري نوشته اند. در زمان فتحعلي شاه قاجار شبستان هاي ساده طرفين گنبد و بناهاي شرقي و غربي مسجد را احداث نموده و بر ساختمان هاي گنبد عهد سلجوقي افزوده ا ند.

مناره آجری سلجوقی

بناي مناره آجري سلجوقي در زمره بلندترين مناره هاي قرن پنجم هجري قمري كه داراي دو در است و در درون آن پلكاني تعبيه شده است. قسمت هاي پايين و بالاي مناره مرمت گرديده و داراي كتيبه آجري است كه اين كتيبه به خط كوفي نوشته شده و فاقد تاريخ مي باشد و متن كتيبه آن از آيات كلام الله مجيد است.اين مناره با قدمتي حدود 900سال در برابر عوامل طبيعي (زلزله، باد، باران، سرما و گرما) سرفراز برجاي مانده است و از جمله بلندترين مناره هاي ايران مي باشد. دو راه پله دارد كه بصورت دوراني با 64پله به بالاي مناره مي توان صعود كرد. اين مناره از زمان سلجوقيان مي باشد كه ساختمان آن را احتمالا با ساختمان مسجد جامع و بازار چهارسوق همزمان مي دانند. تا حدود چهل سال قبل، اطراف آن خرابه و چاله چوله بود كه مردم گاهي از آنجا خاك مي بردند و قطعه هاي ظروف سفالين شكسته نيز ديده مي شد و آن محل را چاله هاي پامناره مي گفتند. جاي خندقي هم بود كه يك قسمت آن را براي زمين ورزش صاف كرده بودند ولي اكنون فقط چند متري اطراف مناره را حصار نموده اند.

گفته ميشود اين مناره براي راهنمايي كاروانيان بوده و بالاي آن چراغ نصب مي كرده اند و در جنوبي چهارسوق از جلوي مناره شروع مي شده است. فعلا خيابان، گودتر از سطح پاي مناره و بازار چهارسوق است. دوشير قبلا در محل پاشيرا  نزديك مقبره باباعبدالله در كنار جاده قافله و ابتداي كوچه حكومتي بودند. ميدان پاشيرا نسبتا وسيع و دكه بازي و ورزش بچه هاي محل بود و براين شيرها كه وسيله سرگرمي بچه ها بود سوار مي شدند وبازي مي كردند.بعد از خيابان كشي چون خيابان چند متري از جاده قافله فاصله پيدا كرد و زمين هاي اطراف پاشيرا را با قسمتي از جاده قديم به مالكين آن حدود دادند و ميدان پاشيرا را هم گودبرداري نمودند كه رختشوي خانه بسازند. شير هاي سنگي رابا تخته و گرده چوب و غلطك كه بوسيله دو گاو نر كشيده مي شد، تك تك به پاي مناره منتقل كردند.

بنای سیدالسادات

بناي سیداسادات كه مربوط به دوران قرن هشتم هجري است، داراي ايوان و غرفه هاي دو طبقه و گلدسته و گنبدي به بلندي 9 متر است. تزئينات سمت شمال شرقي و جنوب شرقي اين بقعه از نظر ظرافت كار شايان توجه مي باشد. درسال1354 شمسي يك خيابان جديد كنار اين امامزاده و ساختمان مسجد جامع احداث گرديده است. بنا به نوشته اشعاري كه برروي سنگ حك شده است و سنگ مزبور در طرف راست در ورودي بقعه مي باشد، سه تن از فرزندان حضرت امام موسي كاظم (ع) به نام هاي : امامزاده اسحاق،امامزاده منصور و امامزاده رضا در آنجا مدفون اند. قبر ديگري به نام امامزاده يحيي فرزند حضرت امام علي النقي (ع) مي باشد.اين بقعه مباركه در زمان سلطنت فتحعلي شاه قاجار توسط مردي محتشم به نام حاج ميرزا مهدي خان تعمير و مرمت گرديده است.

هفده تن

بناي بقعه هفده تن از ابنيه قرن 11 هجري قمري است.درزمان شاه عباس اول صفوي كه بر طبق كتيبه سر در آن در سال 1032 هجري قمري ساخته شده است و به شماره 390 در فهرست آثار باستاني به ثبت رسيده است. بر روي بناي هشت گوش بقعه گنبد، كاشي كاري باشكوهي قرار گرفته است كه از لحاظ ساختماني و تزئين كاشيكاري بسيار جالب و زيباست.

در وسط حياط امامزاده هفده‌تن دم در ورودي به طرف شير سنگي که سرش را شکستند و بردند، کتيبه کاشي معرق نفيسي هست و دم در، چوب منبت کاري شده بسيار زيبايي به چشم مي‌خورد که کار استاد عبدالحسين (پدر اوسا علي آقا معظمي) است. روي اين چوب، آيات قرآن و گل بوته به شکل پنجره ساخته شده كه قسمت‌هاي فاصل بين آيات قرآن و گل و بوته را به کلي بريده و حذف کرده‌اند، از اين نظر يکي از شاهکارهاي منحصر به فرد دوران گذشته به شمار مي‌رود. كتيبه منظوم فارسي مفصلي در توصيف شاه عباس اول صفوي در اين بنا به يادگار مانده و حاكي از احداث اين بقعه بوسيله امام قلي خان سردار معروف آن زمان است. طبق شجره نامه موجود در اداره اوقاف و هفده تن ، افرادي كه در اين محل مدفون اند عبارتند از: امام زاده ابو الحسن فرزند امام حسن مجتبي (ع)، سلطان اسماعيل فرزند امام جعفر صادق (ع)، صالح و قاسم فرزندان جعفربن علي (ع)، عباس و حسين فرزندان حضرت موسي بن جعفر(ع)، شهربانو و حليمه و صفورا دختران حضرت حضرت موسي بن جعفر (ع) ، علي اكبربن علي بن حسين (ع)، محمد بن محسن بن علي بن حسين(ع)، محمود و محسن و عبدالله بن يحيي بن امام موسي الكاظم (ع)، موسي و مظفر فرزندان جعفر طيار، اسحق فرزند ا براهيم كه مشخص نيست ابراهيم مزبور به كدام امام منتسب است. بقعه ناصر بن علي بن ابي طالب(ع) درقسمت شرقي هفده تن و در فاصله چند متري آن است. در مورد شهادت اين بزرگوار شايعاتي وجود دارد كه از سنگدلي قاتلين او دارد و مي گويند كساني كه او راشهيد كرده اند، از ايادي خليفه عباسي بوده اند و در نهايت بي رحمي اورا زنده لاي جرز ديوار گذاشته و شهيد كرده اند. اين بقعه نيز توسط امام قلي خان سردار لايق دربار صفويه ساخته شده كه بعدا تعمير گرديده است.

بازار چهار سوق

بازار چهارسوق گلپایگان ، همانند بازارهای شهرهای قدیمی ایران ، دارای طاق های گنبدی ضربی آجری با گوشه های جالب است و به آجرکاری‌های دوران صفوی در بازار بزرگ اصفهان شباهت دارد. بازار سنتی گلپایگان شامل بازار مسگرها، کوزگرها، فرشفروشان، بازار گیوه دوزان، بازار اصلی و تعداد زیادی پاساژ می باشد.

مجموعه بازار سنتی گلپایگان بنابر سبک معماری و موقعیت جغرافیایی و سوابق تاریخی، بیانگر موقعیت تجاری با اهمیت منطقه بوده‌است. اهمیت این بنا بیشتر از جهت سبک معماری وموقعیت مکانی که پل ارتباطی بین مناره گلپایگان و مسجد جامع می‌باشد حائز اهمیت است در احداث این بنا همچون بازارهای سنتی سایر شهرهای قدیمی از طاق آجری و تناسب ترکیب، فضاها و تعبیه فضاهای جانبی مانند تیمچه، قهوه خانه‌ها (در واقع چای خانه ها) و نور طبیعی بدون حرارت و برودت استفاده شده‌است وتاریخ ساخت آن در حدود ۴۰۰ سال پیش برآورد شده‌است.

پیش‌خوانها، درهایی که به شکل تخته های ضخیم چوب ساده در دو شکاف چوبی بالا و پائین جلوی دکان به دنبال هم ردیف می‌شدند، قفلهای پیچی که در همان گلپایگان ساخته می شد و صاحبان مغازه بعد از بستن در به آن فوت می کردند و قل هوالله می خواندند ، سبدها، تفت های چلواری، چولاری ها و کپه ها، دستاس، ترازوهای قدیمی، حساب سیاقی و دفتر و دستک دکان، چراغانی در نیمه شعبان، نصب چراغهای روغنی با روغن کرچک، فانوس نفتی هایی که شب بپا می‌شد و بوق سحر جمعش می‌کردند، نگهبانی سگها و سر و صدای داروغه ها... همه، در خاطره ها باقی است و کهنسالان از بازار قدیم گلپایگان تعریف می‌کنند.

ارگ تاریخی گوگد

ارگ تاریخی گوگد از بناهای بزرگ خشت و گلی ایران و یکی از بناهای قدیمی و دیدنی شهرستان گلپایگان در استان اصفهان می باشد. این ارگ در پنج کیلومتری جاده گلپایگان به تهران و در شهری به نام گوگد (از شهرهای حومه گلپایگان) واقع شده است. زمان ساخت این بنا ، بعنوان یکی از بزرگترین بناهای خشت و گلی ایران که به شماره ۲۵۷۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است ، به حدود چهار قرن پیش می‌رسد. تنها سند مکتوبی که از این بنا موجود است متعلق به حدود ۱۳۰ الی 140 سال پیش است که نشان می‌دهد نصف بنای ارگ توسط شخصی به نام علیخان به عنوان مهریه به همسرش واگذار شده‌است و از آن پس به عنوان ارگ علیخانی نامیده شده‌است.

ارگ گوگد در زمان صلح به عنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار می‌گرفته و با توجه به وضع و موقعیت ویژه خود نسبت به کاروانسراهای مجاور، محل استراحت کاروان تجار سرشناس و یا حاکمان و والی‌های سایر ایالات ایران بوده‌است و حتی به استناد اظهارات افراد مسن شهر گوگد، آقا محمدخان قاجار نیز در لشکرکشی‌های خود چند روزی را در این محل اُتراق کرده‌است.

ارگ تاریخی گوگد در زمان جنگ و حمله اشرار به عنوان دژ نظامی مورد استفاده قرار می‌گرفته و در بالای درب ورودی شمالی قسمتی به عنوان شاه‌نشین وجود داشته‌است که هم‌اکنون به عنوان سوئیت ویژه مورد استفاده قرار می‌گیرد و حوض آبی در این شاه‌نشین وجود دارد که هر زمان درب توسط مهاجمین آتش زده می‌شد محافظین با تخلیه آب حوض آتش را خاموش می‌کرده‌اند. همچنین سوراخ‌هایی روی دیوارهای مرتفع وجود دارد که از آن به عنوان سیستم امنیتی هشدار دهنده استفاده می‌شد به این صورت که کبوترهایی را در این سوراخها اسکان می‌داده‌اند که شب‌ها با بی‌قراری و سر و صدای این کبوتران متوجه ورود مهاجمان توسط قلاب و یا نردبان می‌شدند. از طرفی چاهی در قسمت جنوب شرقی ارگ وجود دارد که نشان می‌دهد برای روزهای مقاومت ، فکر آب آشامیدنی نیز میشده ‌است. بر روی در ورودی ارگ دو درکوب وجود دارد که بزرگتر را مردکوب و کوچکتر را زن کوب می‌نامیده‌اند که برعکس بقیه مناطق ایران زن‌کوب در سمت راست قرار گرفته‌است.

در ساختمان ارگ وجود بنا در اطراف و فضای باز در وسط، همچنین وجود طبقات پائین و بالا نشان از معماری کاروانسرایی دارد که بیانگر رعایت نظام طبقاتی در اجتماع آن روز است به این صورت که استر و استربانان در طبقه پایین و در مجاورت هم و بازرگانان و افراد شاخص در طبقات بالا مسکن می‌گزیده‌اند که این فضاها پس از بازسازی هم اینک به عنوان مهمانسرا با امکانات مدرن شامل سوئیت‌های زیبا با سرویس‌های بهداشتی، رستوران و... پذیرای گردشگران ایرانی و خارجی است.

گنبد بابامصری

گنبد بابا مصری ، بنایی چهار ضلعی گنبد داری است كه بر فراز مسجد میرزا ابو الحسن مربوط به قبل از عهد سلجوقیان و دوره ایلخانی است و در گلپایگان، بعداز امامزاده سید السادات، روبروی دبیرستان امام خمینی واقع شده است و در جبهه‌ شرقی بنا،‌ روی دیوار، سنگ قبری موجود است كه بر آن تاریخ 1120 هـ.ق خوانده می‌شود   و این اثر در تاریخ ۱۷ آذر ۱۳۶۴ با شمارهٔ ثبت ۱۷۰۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

مسجد مرحوم حجت الاسلام

مسجد مرحوم حجت الاسلام ،  بنایی مربوط به اوایل دوران قاجار است و يادآور آخوند ملا زين‌العابدين گلپايگاني (صاحب انوارالهدايه و معروف به حجت‌الاسلام) است.در ورودي مسجد به راهرويي بطول 40 متر با سقف زيبايي به ارتفاع پنج متر راه دارد که در خیابان بابا عبداله گلپایگان قرار دارد و به شماره 14209 به ثبت آثار ملي ايران رسيده است که این مسجد نسبتا وسیع علاوه بر گنبد و گوشواره ها ، ایوان بزرگی دارد و روبروی گنبد ،شبستان بزرگ و وسیعی با طاقهای آجری و ستونهای سنگی و آجری بسیار زیبایی وجود داردکه از لحاظ معماری بسیار اهمیت دارد. صحن مسجد 32 متر طول و 24 متر عرض دارد. مسجد در سمت غرب واقع شده و در دو سمت در ورودي آن دو دهليز قرينه بنا شده است. روبروي در مسجد، محراب زيبا و جذاب آن به طول 3متر و عرض دو متر و 60 سانتيمتر قرار دارد. اين مسجد که حدود 170سال پيش ساخته شده، گنبد دوپوشي دارد که ارتفاعش تا صحن مسجد 16 متر است. مسجد حجت‌الاسلام گلدسته ندارد و سقف آن با طاق ضربي با آجر و کاشي‌هاي زيبا پوشانده شده است. در سمت شرق مسجد، شبستان قرار دارد. آرامگاه حجت‌الاسلام (آخوند ملا زين العابدين) هم در همين مسجد واقع شده که در منبت‌کاري شده و گچ‌بري‌هاي زيبايي دارد.

كاروانسراي دُر(جاده قديم اصفهان)

كاروانسراي دُر ، يك كاروانسراي تاريخي شاه عباسي است که در روستاي ( دُرّ ) در 40 كيلومتري شهر گلپايگان واقع شده است كه تقريبا ويران شده و با توجه به قابليت هاي منطقه و در مسير قرار گرفتن راه فرعي اصفهان گلپایگان ميتواند در زمره يكي از مناطق گردشگري باشد. متاسفانه سرعت تخريب اين بنا بر مرمت آن پيشي گرفته و اميدي به باز سازي به موقع آن وجود ندارد

كاروانسراي جلودار(جاده قديم اصفهان)

در فاصله كمي از كاروانسراي دُر ، به طرف جنوب و به طرف شهر اصفهان كاروانسراي زيبا و جذاب و دیدنی ( جلودار ) واقع شده كه به جهت دور بودن از روستا ، كمتر تخريب شده است.

مسجدسرآور

مسجد جامع سرآور گلپایگان مربوط به دوره تیموریان - صفوی است و در شهرستان گلپایگان، روستای سرآور واقع شده و این اثر در تاریخ ۵ اسفند ۱۳۴۱ با شمارهٔ ثبت ۴۳۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مسجد در مرکز روستا و در کنار جاده اصلی گلپایگان- موته واقع شده است.البته سالها قبل محوطه ای در جلوی مسجد و در همین محل عبور جاده بوده که متاسفانه با عبور جاده از وسط حیاط، تخریب گردیده است. آنچه که از این مسجد باقی مانده است طرحی بسیار ساده و به صورت مربع می باشد.بنابر تواریخ مندرج بر روی منبر و درب چوبی مسجد، احتمالا این ساختمان از بناهای دوران تیموری-صفوی می باشد که به احتمال بسیار ساخت این مسجد در دوران تیموریان و مرمت در عهد صفویان بوده است. مسجد دارای سه درب ورودی است که یکی در جنوبی و دیگری غربی و در سوم درب شرقی است که به بارگاه امامزاده متصل به مسجد راه دارد. طول تنها ایوان فعلی مسجد،۱۰متر است که دارای دو ستون چوبی به ارتفاع ۴.۵ متر می باشد. در قدیم درب غربی مسجد در وسط همین ایوان بوده که بعلت ارزش تاریخی و هنری آن، به مکانی دیگر منتقل گردیده است.این در دارای ۱۹۰سانتیمتر طول و ۱۱۰ سانتیمتر عرض است که عرض هر لنگه در ۵۵ سانتیمتر می باشد. دور تا دور هر لنگه در به عرض ۱۰ سانتیمتر و به صورت حاشیه بسیار ظریف، منبت کاری شده است. در قسمت پایین هر دو لنگه تا وسط آن، منبت هایی به صورت گل و بوته انجام شده است. در وسط هر دو لنگه، نام مبارک علی(ع) چهار بار به صورت خط بنایی به صورت مربع در آمده است.در قسمت پایین در، قفلی بصورت آویز قرار دارد. در قسمت بالای لنگه چپ در، داخل دایره ای، چنین آمده است:"ان المساجد لله".در روی لنگه راست ایه:"فلا تدعو مع الله احدا" و نیز "عمل الاقل العبد نجار محسن" و تاریخ ساخت در سنه ۹۷۹ حک شده است که دوره حکومت شاه تهماسب یکم از سلسه صفوی است.

بنای فعلی مسجد مربعی به ابعاد ۱۰متر در ۱۰ متر و ارتفاع ۴۰۵ متر است.مصالح مصرفی برای ساخت، چوب و گل می باشد که در این چند سال اخیر به همت مردم و سازمان میراث فرهنگی، تعمیر شده و در نمای بیرونی از آجرهای چهار گوش که چندان مناسبتی با نمای قدیمی آن ندارد استفاده گردیده است.مساحت مسجد با وجود شبستانهایش بسیار بیشتر از این بوده که اکنون هست، ولی متاسفانه بر اثر عدم مراقبتهای لازم در سالیان قبل، تمام شبستانها و حمام بسیار بزرگ خزینه ای آن، تخریب گردیده است. وسط مسجد، چهار ستون چوبی قوی قرار دارد که سر ستونها دارای گره کاریهای بسیار زیباست.مساحت اشغالی این ستونها ۴ متر مربع بصورت ۲در۲ می باشد که به نظر فاصله کمی از یکدیگر دارند. این چهار ستون تمام وزن سقف که متشکل از تیرها و تخته های جوبی بسیار می باشد را تحمل می کنند.این مسجد نیز همانند سایر بناهای تاریخی دیگر از هتاکی سوداگران تاریخ در امان نبوده و مرکز این چهار ستون، چند سال قبل بنا بر دلایلی حفر گردیده است.

دست نوشته های بسیاری بر روی تیرها و تکه های چوبی کار گذاشته شده در دل تخته های بین ستونهای اصلی، وجود دارد. نوشته های روی تیرها، بیشتر اشعار مذهبی و احادیث و آیات قرآنی بوده و نوشته های روی تکه های چوبی بین چهار ستون اصلی، به نوعی شرح یک واقعه تاریخی می باشد که بعلت دودگرفتگی و غبار روی آن و گذر زمان، تقریبا غیر قابل خواندند.

مسجد، یک منبر چوبی تاریخی نیز دارد. این منبر پنج پله، دارای ۲۴۰ سانتیمتر ارتفاع و ۶۰ سانتیمتر عرض می باشد. در تکیه گاه بالای منبر، جمله ای حاوی اسم ابراهیم بن علی بن ابراهیم سرالواری(سراوری) فی التاریخ عشرین ذوالقعده سنه احدی عشر و ثمان مائه حک شده است. در کناره خارجی سمت چپ منبر آیه مبارکه۲۵۵ سوره بقره در دو خط حک گردیده و در انتهای آیه، شخصی بنام علی بن محمد بن علی بن احمد سراوری تقاضای بخشش و غفران از پروردگار نموده است. و در سمت چپ و بالای منبر چنین آمده: عمل استاد حاجی ابن محمد علی خانیساری

لبه های بالایی دیواره های منبر شامل هنر گره چینی چوب می باشد و خود دیواره ها از تکه های مستطیل شکل چوب تشکیل شده است. بنابر صحبتهای مردم محلی روستا حضرت امام حسن عسکری(ع)در این مسجد نماز خوانده اند که باعث خوشحالی و افتخار مردم این روستاست. نخل سنگین و قدیمی روستا نیز در داخل ایوان غربی مسجد واقع شده که هر سال محرم در ایام عزاداری سید و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین(ع)، با انواع پارچه ها و نوارهای پارچه ای سیاه و سبز و پرچمهای محرم آذین بسته می شود و به یاد محمل عقیله بنی هاشم حضرت زینب کبری سلام الله علیها، در کوچه ها و خیابانها، همراه با دسته عزاداری روستا گردانده می شود.

کوچری

کوچری منطقه سرسبز و خوش آب و هوای نزدیک گلپایگان است که در این  منطقه ، چهار نمونه خط پهلوی کشف شده‌است که در کل ایران نمونه آن مشاهده نشده‌است. همچنین در این منطقه بزرگترین نقش صخره‌ای ایران به شکل بز کوهی با ۱۱۲ سانتیمتر طول و ۹۰ سانتیمتر عرض وجود دارد.در منطقه کوچری بیشترین نقوشی که تکرار شده بز کوهی است که نماد فراوانی، نعمت و زایندگی به حساب می‌آید. تنوع نقوش در سنگ نگاره‌ها به بیش از ۷۵ نقش می‌رسد و از نمونه‌های جالب سنگ نگاره‌ها می‌توان به وجود حفره‌های روی سنگ یا کاپ مارک یا فنجان نما اشاره کرد که برای ترسیم صور فلکی و گاه‌شماری به کار می‌رفته است.

از کوچری، رودخانه گلپایگان(اناربار) می‌گذرد که طراوت چشمگیری به آن منطقه بخشیده‌است. در گذشته کوچری، آسیاب آبی هم داشته که متاسفانه ویران شده‌است. برای خیلی از گلپایگانی‌ها کوچری محلی است که می‌توانند با دوستان یا خانواده ساعاتی از بعداز ظهر یک روز تعطیل را در کنار رودخانه و هوای بهتری نسبت به شهر سر کنند، اما چند سالیست که جاده کوهستانی کوچری تبدیل به پیست دوچرخه سواری شده‌است. مسافتی که دوچرخه سواران طی می‌کنند حدود ۵۰ کیلومتر (رفت و برگشت) می‌باشد. البته برخی از دوچرخه سواران مسیر سرسبز دیگری مثل جاده شرکت زراعی – کارخانه شیر – روستاهای نیوان – گوگد – سعید آباد – قلعه موتور و جاده حسن‌حافظ تا بالای گدار ماکوله را بر می‌گزینند که در برخی موارد از جاده کوچری بسیار زیباتر است.

خانه مرحوم ميثمي سررباطان  

• قبلی
• بعدی