انسانهای وسواس
.jpg "روانشناسی عمومی")
وسواس ، یک رفتار ذهنی و عملی غیرارادی تکراری است که از فرد مبتلا سر می زند. در این اختلال فرد با علم به اینکه انجام این رفتار ضرورتی ندارد، قادر به ترک آن نیست. در اصطلاح عموم، وقتی کسی کاری را به دقت انجام می دهد می گویند او وسواس دارد ، اگر به پاکیزگی اصرار داشته باشد،می گویند وسواس دارد. البته چنین افرادی بیمار نیستند و دقیق و پاکیزه هستند اما آنچه به عنوان اختلال وسواسی اجباری معروف است از جنس دیگری است و جنبه بیماری دارد و به عنوان یک بیماری ، عموما از دوران جوانی شروع می شود و در صورت عدم درمان همیشه باقی می ماند و ممکن است زندگی فرد را فلج کند. شاید ندانی ولی خیلی سخت است وقتی که کسی که دوستش داری و فکر می کنی دوستت دارد، مدام به نوع نظافت تو ایراد بگیرد. مدام برای اینکه چطور بیایی و بروی که جایی را آلوده نکنی به تو تذکر بدهد. شاید از دور خیلی ساده به نظر بیاید. فکر می کنی مشکلی نیست. با کمی ملاحظه و درک متقابل همه چیز قابل حل است. قدیمی ها یک چیزی می دانستند که می گفتند تا نخوری ندانی. خیلی از خانواده ها هستند که به خاطر همین مشکل به ظاهر کوچک حالا در مرز جدایی قرار گرفته اند و نمی دانند چاره گریزشان از این بن بست چیست. وقتی با یک آدم وسواسی زندگی می کنی،دیگر زندگی ات مثل زندگی بقیه آدم ها یک زندگی عادی نیست. باید خیلی کارهایی را که می خواهی، نکنی و خیلی کارهایی را که لازم نمی دانی انجام دهی. شاید فکر کنی با بی توجهی به وسواس طرف مقابلت با او مقابله کنی. خیلی ها قبل از تو این کارها را کرده اند ولی موفق نشده اند. به جای اینکه از شدت وسواسشان کم شود، ناراحتی های دیگری هم پیدا کرده اند. بیماری وسواس به صورت افکار یا به صورت اعمال تکراری و مزاحم است که وقت فرد را می گیرد و او را در زندگی تحصیلی یا شغلی یا خانوادگی با مشکل روبه رو می کند. گاهی نیز افکار و اعمال وسواسی هر دو با هم وجود دارند. برای اینکه افکار یا اعمالی به عنوان اختلال وسواسی شمرده شوند باید دستکم روزانه ۱ ساعت از وقت فرد را به خود مشغول کنند. نمونه آن فردی است که به هر چیز دست می زند باید ۴بار دست خود را با آب و صابون بشوید و به هیچ چیز هم دست نزند تا دستش با جریان هوا خشک شود یا فردی دچار این وسواس است که در خیابان تعداد پنجره های هر ساختمان را به دقت بشمارد و اگر فکر کند اشتباه کرده باید این کار را از نو تکرار کند.
● اقسام وسواس
وسواس اصولا به ۲ نوع فکری و عملی تقسیم بندی می شود. وسواس فکری بیشتر ناشی از نشخوارهای ذهنی است و شامل شک ها و تردیدهایی است که در ذهن فرد شکل می گیرد. در مقابل وسواس عملی بیشتر جنبه های رفتاری پیدا می کند.
● وسواس فکری
در وسواس فکری، بیشتر اتفاقات در ذهن فرد شکل می گیرد. افراد مبتلا به این نوع وسواس اظهار می کنند که انگار چیزی در ذهن ما، ما را برای انجام عملی خاص تحریک می کند. گاهی افراد مبتلا به وسواس فکری، نسبت به اعضای بدن خود دچار شک می شوند و مدام گمان می کنند که نکند بیماری خاصی گرفته باشم. نمونه شایع این مشکل از وسواس فکری در برخی افراد دیده می شود که حتی با ایجاد یک زخم ساده با تیغ اصلاح، مدام به ابتلا به بیماری های خطرناکی مثل ایدز و هپاتیت و... فکر می کنند. ذهن این افراد مدام درگیر همین مسایل است. مدام به سراغ پزشک های متعدد می روند، آزمایش های مختلف انجام می دهند تا مطمئن شوند که به بیماری دچار نشده و رضایتمندی خود را به دست آورند. گاهی این افراد اظهار می کنند که اگر کاری خاص یا فلان عمل را انجام ندهند (مثلا در هنگام خروج از خانه دو بار به دستگیره در دست نزنند)، کار آنها با شکست مواجه خواهد شد.
● وسواس عملی
در وسواس عملی آنچه بیشتر قابل مشاهده و بررسی است، جنبه های عملی رفتار فرد است. شایع ترین وسواس های عملی که به آن اجباری هم می گوییم عبارت است از وسواس آلودگی که منجر به شست وشوهای مکرر و پایان ناپذیر می شود. بسیاری از افراد مبتلا به وسواس عملی مدت زیادی از وقت خود را صرف شست وشو در حمام می کنند. نمونه هایی از این حالت وجود دارد که حتی فرد زمانی بالغ بر۵ ساعت را در حمام سپری می کند و با این حال پس از این مدت باز گمان می کند که آنطور که باید تمیز نشده است. حمام رفتن چنین فردی ممکن است از صبح تا شب به طول بکشد. نکته مهم این است که گاهی این اعمال اجباری به حدی برای بیمار ناخوشایند می شود که او اصولا از حمام رفتن خودداری می کند و ممکن است ماه ها به حمام نرود زیرا می داند که تشریفات مکرر در مکرر شستن بدنش تا چه حد رنج آور است بنابراین برخلاف تصور عموم، خیلی از افرادی که وسواس شست وشو دارند نه فقط تمیز نیستند بلکه خیلی هم کثیف هستند.
نمونه دیگری از این نوع وسواس به صورت وارسی ها نمود پیدا می کند. مشاهده می شود که این افراد مدام در حال وارسی کردن اجاق، در یخچال، سینک ظرفشویی و... هستند یا هنگام ورود به منزل چند بار لباس خود را وارسی می کنند که جایی از آن آلوده نشده باشد.
● دلایل بروز وسواس
یکی از دلایل بروز وسواس ارث است. . عامل ژنتیک یعنی ارثیه زیستی در ایجاد آن بسیار مهم است و برخلاف تصور عموم جنبه یادگیری ندارد. وسواس در یک خانواده دچار وسواس، به شکل جدی تری بروز می کند. از دیگر علل بروز وسواس، الگوهای تربیتی فرآیند رشد و به اصطلاح «بکن، نکن» هایی است که خانواده بر فرد اعمال می کند. این خانواده ها معمولا بیش از حد به فرد امر و نهی می کنند و در مسایل مختلف روزمره این امر و نهی ها را تکرار می کنند.
مشاهده نیز یکی از عوامل اصلی بروز وسواس در فرد است. وقتی فرد از کودکی این نوع رفتار را در پدر یا مادر خود می بیند به طور حتم تحت تاثیر آن قرار خواهد گرفت. عامل عمده دیگری که در بروز وسواس نقش دارد، مشکلات روان شناختی و آسیب های روانی ای است که در مسیر زندگی به وجود می آید. گاهی پاسخ این مشکلات در فرد به شکل وسواس گونه بروز می کند.
● درمان وسواس
مانند هر مشکل روانی دیگر، تشخیص و درمان بیماری وسواس در صلاحیت پزشک و به طور ویژه روان پزشک است و با توجه به اینکه خیلی از بیماری های مغزی و جسمی و روانی دیگر ممکن است با وسواس شروع شود. تشخیص افتراقی بسیار مهم است و به صورت تخصصی باید به وسیله روان پزشک به عمل آید.حضور روان شناس بالینی برای درمان این مشکل بسیار موثر است. با این حال در مشاوره ها توصیه می شود که فرد با وسواس خود مواجه شود و به سمت رفتارهای وسواس گونه برود. یعنی اگر وسواس او باعث می شود که فرد دست خود را ۵ بار بشوید، از آن فرار نکند و آن را تایید نکند و به مبارزه با آن برود. چون خود فرد در ناخودآگاه خود می داند که وسواس او یک رفتار افراطی است و دلیلی برای انجام آن وجود ندارد، می تواند با آن مبارزه کند. اصلی ترین و ساده ترین کار حساسیت زدایی منظم است. یعنی فرد به تدریج از شدت وسواس خود بکاهد. مثلا در طول یک ماه، ۵ بار شست وشوی دست خود را به ۴ بار کاهش دهد و این روند را در ماه بعد از آن به ۳ بار برساند.
اطرافیان نیز در درمان وسواس نقش عمده ای دارند. خانواده و آشنایان فرد مبتلا به وسواس نباید رفتار او را مسخره و برای انجام کاری به او تحکم کنند. آنها باید از توهین کردن به او خودداری کنند. این نوع واکنش ها توسط اطرافیان موجب می شود که فرد احساس کند که دیگران مشکل او را درک نمی کنند و واکنش های نامطلوبی نسبت به آنها نشان دهد.
یکی دیگر از راههای درمان وسواس، درمان دارویی است که در اکثر موارد منجر به بهبود چشمگیر می شود. پس از بهبودی علائم درمان دارویی باید دستکم یک سال ادامه بیابد و سپس برحسب نظر پزشک می تواند به تدریج کاهش یابد. بسیاری از بیماران از نتایج خوب درمان شگفت زده می شوند و در مقایسه با زمان بیماری احساس می کنند زندگی را از سرگرفته اند. در برخی موارد ممکن است نوعی از روان درمانی به نام رفتار درمانی نیز توسط پزشک توصیه شود.
