ورود به حساب کاربری

نام کاربری *
رمز عبور *
مرا به خاطر بسپار.

ایجاد یک حساب کاربری

پر کردن فیلدهایی که با ستاره (*) نشانه گذاری شده ضروری است.
نام *
نام کاربری *
رمز عبور *
تکرار رمز عبور *
ایمیل *
تکرار ایمیل *

نگارستان

حسادت در کودکان

حسادت در کودکان

روانشناسی کودکان

حِسادَت یا رَشک در معنای کلی ، احساسی است که هنگام کمبود نسبت به ویژگی، دستاورد یا داشته‌های برتر فردی دیگر روی می‌دهد و فرد حسود یا می‌خواهد که آن را داشته باشد و یا آنکه می‌خواهد دیگری آن را نداشته باشد. همچنین ممکن است حسادت از احساس عزت نفس پایین فرد ناشی شود که باعث مقایسهٔ اجتماعی نسبت به بالا خواهد شد که تصویر شخصی فرد را تهدید می‌کند: فرد دیگری چیزی دارد که فرد حسود داشتن آن را مهم تصور می‌کند. اما در رده سنی کودکان که مورد نظر ماست ، حسادت‏ واكنشى هیجانى است كه از قریب دو سالگى آغاز مى‏شود و با رشد كودك، ممكن است تا بزرگسالى ادامه یابد و بر طبق الگوهاى مختلف فرهنگى، به صورت‏هاى متفاوتى جلوه‏گر شود.حسادت‏دركودك، پاسخى طبیعى‏است‏به محرك‏هاوهنگامى ایجاد مى‏شود كه به اعتقاد وى، عاطفه یا محبتى را از دست داده باشد.در الگوى حسادت، غالبا نوعى ترس نیز وجود دارد; زیرا حسود احساس مى‏كند كه دیگرى عاطفه شخص مورد علاقه او را نسبت‏به وى به خطر انداخته است و یا مقامى را كه او انتظار رسیدن به آن را داشته، دیگرى احراز كرده است.بنابراین، موقعیتى كه حسادت را برمى‏انگیزد، غالبا یك موقعیت اجتماعى است.

كودكان در ابتدا، از احساسات درونى خویش (حسادت) و علل پیدایش و پیامدهاى آن در رفتار خود، آگاهى زیادى ندارند و نمى‏دانند كه چرا رفتارهاى آنان تغییر كرده است.به عبارت دیگر، رفتارهاى آزار دهنده كودك حسود تا حد زیادى ناآگاهانه یا نیمه آگاهانه است، ولى با رشد عقلى بیش‏تر و نزدیك شدن به دوران بلوغ و نوجوانى و جوانى و پس از آن تا بزرگ‏سالى و به دست آوردن تجربه‏هاى درونى و بیرونى درباره علل و انگیزه‏هاى رفتار حسادت‏آمیز خود، این‏گونه رفتارها بیش‏تر آگاهانه مى‏شود و به همین دلیل، ازنظراسلام رفتارهاى حسادت‏آمیز، پس از بلوغ مورد تكلیف قرار مى‏گیرد و فرد وظیفه دارد به گونه‏اى آن‏ها را مهار كند.

زمینه‏هاى رشد حسادت

منشا محرك‏هاى حسادت را باید در موقعیت‏ها، شرایط خاص محیطى و روابط اجتماعى وبه‏خصوص دروجود اشخاص جست و جو كرد.بدین‏روى، در این‏جا به برخى از آن‏ها اشاره مى‏شود:

الف - شرایط خانواده و تفاوت‏هاى فردى

رقابت و هم‏چشمى یكى از فرزندان نسبت‏به سایر خواهران و برادران، كه گاه رقابت هم‏شیرها نامیده مى‏شود، یكى از زمینه‏هاى مساعد و عمده رشد حسادت در كودكان است و والدین آن را طبیعى و تقریبا غیر قابل اجتناب مى‏دانند. با توجه به چنین شرایطى، مى‏توان گفت:

۱.اولین فرزند نسبت‏به كودكان بعدى حسادت بیش‏ترى از خود نشان مى‏دهد; زیرا او مدت‏ها تمام محبت و مواظبت پدر و مادر را به خود اختصاص داده بود.ولى با تولد فرزند دوم، این فرصت از او گرفته مى‏شود و همین موجب تحریك حسادت او سبت‏به او مى‏گردد.

۲.در میان كودكانى كه تفاوت سنى آنان بین ۱۸ - ۴۲ ماه است، بیش از سایر كودكان زمینه حسادت وجود دارد.بچه خردسال به هر مزیتى كه طفل بزرگ از آن برخوردار است، حسادت مى‏ورزد و بچه بزرگ‏تر از محبت و مواظبتى كه به بچه كوچك‏تر مى‏شود بدش مى‏آید.

۳.در خانواده‏هاى ۲ یا ۳ فرزندى، بیش از خانواده‏هاى پرجمعیت‏حسادت وجود دارد.

۴.والدینى كه به فرزندان خود توجه افراطى دارند و شدیدا نگران و مواظب آن‏ها هستند، بیش از والدینى كه به كودكان خود توجه كم‏ترى دارند با مشكل حسادت كودكان‏شان روبه‏رو هستند; زیرا این والدین براى پیشرفت فرزندان خود قوانین معینى وضع كرده‏اند و وقتى كه اطفال نتوانند خود را با آن منطبق سازند، مورد سرزنش پدر و مادر قرار مى‏گیرند.این فرزندان بیش‏تر اوقات با كودكانى كه پیش‏تر رفته‏اند مقایسه مى‏شوند و این موجب برانگیخته شدن حسادت نسبت‏به دیگر كودكان مى‏شود.

۵.در محیطهاى خانوادگى، كه مادران شیوه منظم و ثابتى در تربیت كودك خود ندارند و برخوردشان بى‏ثبات و متغیر است، بیش از سایر خانواده‏ها، رفتارهاى حسادت‏آمیز مشاهده مى‏شود.

ب - برخوردهاى تبعیض‏آمیز

به طور كلى، امتیاز و تبعیض‏ حسادت را به دنبال دارد.كسى كه نسبت‏به دیگرى از امتیاز ویژه‏اى برخوردار است در معرض حسادت دیگران قرار مى‏گیرد; چنانچه در حدیثى از امام على‏علیه السلام آمده است: كل ذی رتبة سنیة محسود ; هر شخص داراى امتیاز و رتبه شایسته، مورد حسادت واقع مى‏شود.

برخى از پدران و مادران به دلایل گوناگون، بعضى از فرزندان را بر خواهران و برادران خود ترجیح داده، مورد توجه و محبت‏بیش‏ترى قرار مى‏دهند; چنانچه گاهى جنسیت فرزندان عامل تبعیض مى‏گردد، به طورى كه مادران معمولا با پسران خود صمیمى بوده و پدران بیش‏ترین محبت‏خود را متوجه دختران مى‏نمایند.در نتیجه، فرزندى كه از طرف یكى از والدین محبت و ملاطفت كم‏ترى دریافت‏مى‏كند و شاهد رفتارى غیرعادلانه است، نسبت‏به فرزند دیگر حسادت مى‏ورزد و از وى متنفر مى‏شود.

همچنین زمانى كه والدین بیش‏ترین تماس و نوازش خود را با تولد نوزاد جدید به وى اختصاص مى‏دهند، سایر فرزندان احساس مى‏كنند كه این نوزاد سبب بى‏مهرى و فراموشى آنان گردیده است.در نتیجه، به وى حسادت مى‏ورزند.

ممكن است هریك از والدین برخى از فرزندان خود را به دلیل زیباتر، باهوش‏تر، زرنگ‏تر، خون گرم‏تر، ساكت‏تر و یا عاطفى‏تر بودن و یا به دلیل معلولیت جسمى و ذهنى مورد محبت‏بیش‏ترى قرار دهند و در نتیجه درخواست‏هاى این كودكان سریع‏تر مورد پذیرش سرپرست‏خانه واقع گردد و به اعمال و گفتار آنان علاقه بیش‏ترى ابراز شود; چنین رفتارهایى براى سایر فرزندان، بى‏مهرى و تبعیضى آشكار تلقى گشته، آنان را به حسادت وامى‏دارد.به طور كلى، در صورت مشاهده رفتارهاى غیرعادلانه در خانواده، وجود حسادت شدید و پر دردسر، امرى اجتناب‏ناپذیر است.

متاسفانه این رفتارها فقط در دوران كودكى، به خانه پدرى و خواهر و برادر محدود نمى‏شود و ریشه‏هاى حسادت را براى آینده زنده نگه مى‏دارد و فرد را دچار مشكلات فراوانى مى‏كند.مثلا، ممكن است پس از ازدواج، نتواند تبعیض مادرزن خود را هرچه اندك باشد  تحمل كند و نسبت‏به دیگر داماد خانواده حسادت بورزد و موجب اختلاف‏هاى خانوادگى و تلخ‏شدن زندگى زناشویى و كانون گرم خانواده خود گردد.

آثار حسادت

از جمله آثار عمومى حسادت، كه در كودك و بزرگ‏سال وجود دارد، خشم‏ است.حسود فرد مورد حسادت واقع شده را هدف غضب خود قرار مى‏دهد; چنانچه از امام على‏علیه السلام نقل شده است: الحسود یغتاظ على من لا ذنب له‏ ; حسود نسبت‏به كسى كه هیچ گناهى ندارد خشمگین مى‏شود.تنها خطاى او برخوردارى از نعمتى است كه حسود از آن محروم مى‏باشد.حسود ممكن است‏به دنبال حسادتى كه خشم او را بر افروخته حسادت خود را به طور مستقیم یا غیر مستقیم ظاهر سازد.

۱- واكنش‏هاى مستقیم: این نوع واكنش در رفتار كودكان بیش از بزرگ‏سالان دیده مى‏شود.كسانى كه عواطف فرد مورد علاقه كودك را به خود جلب نمایند، معمولا مورد خشم و غضب وى قرار مى‏گیرند.براى مثال، اگر با تولد فرزند جدید، عواطف مادر از فرزند بزرگ‏تر به نوزاد جلب شود، نوزاد مورد خشم كودك بزرگ‏تر واقع مى‏شود.او در این هنگام، ممكن است قهر خود را با واكنش‏هاى لفظى علنى و روشن و یا حملات بدنى مثل گاز گرفتن، لگد زدن و هل دادن كودك تازه متولد شده آشكار سازد.

در برخى موارد، ممكن است كودك از درون به انجام كارهایى مانند دزدى و فریب‏كارى، كه از نظر اجتماعى ناپسند است، تحریك گردد تا شى‏ء مورد علاقه خود را، كه در اختیار دیگرى است، به چنگ آورد.همچنین ممكن است كودكان نزد والدین خود از فرزندى كه از امكانات ویژه‏اى برخوردار است‏شكایت كنند و یا سعى نمایند شى‏ء مطلوبى را كه در اختیار دیگرى است مورد تحقیر قرار داده، كم ارزش جلوه دهند و یا والدین خود را به دلیل تهیه نكردن آن سرزنش كنند.

در روایتى از امام على‏علیه السلام، به واكنش سریع و پرخاشگرانه حسود اشاره شده است: الحسود سریع الوثبة‏ حسود زود پرخاش مى‏كند.

۲- واكنش‏هاى غیر مستقیم: رفتارهاى حسادت‏آمیز همیشه آشكار نیست; در برخى موارد، به ویژه در دوران پیش دبستانى و در سال‏هاى بالاتر، به گونه‏هاى غیر مستقیم و پوشیده ظاهر مى‏شود.بنابراین، برخورد با این رفتارها تا حدى مشكل‏تر است.اعمال غیر مستقیم عبارتند از:

الف.بازگشت‏به دوران شیر خوارگى و انجام رفتارهایى مناسب با سطوح اولیه رشد; مثل شب ادرارى و انگشت مكیدن;

ب.كوشش براى جلب توجه دیگران از طریق تظاهر به ترس‏هایى كه قبلا از او دیده نشده است، غذا نخوردن یا خواستن غذاهاى مخصوص، اظهار بیمارى بى‏مورد، تخریب و ویرانگرى، نافرمانى عمومى و ناسزاگویى، عیب‏جویى همراه با تظاهر به بى‏نیازى از محبت و توجه اطرافیان، خراب كردن اسباب بازى‏هاى خود و مانند آن;

ج.دیگر آزارى; مثل اذیت اطفال كوچك‏تر از خود، آزار جانوران، ایجاد نزاع بین بچه‏ها و همانند این‏ها;

د.دست زدن به رفتارهاى ضد اجتماعى; مثل تكبر، تظاهر، تقلب، ترش‏رویى، گوشه‏گیرى و همچون آن.

گاهى كودك به نحو غیر عادى نسبت‏به فرد مورد حسادت اظهار علاقه و محبت مى‏نماید و گاهى با انجام رفتارهاى مطلوب و جامعه‏پسند و جلب توجه والدین به سوى خود، سعى مى‏كند تا فرد مورد حسادت را شكست دهد.

در برخى از روایات به بعضى از واكنش‏هاى غیرمستقیم حسود اشاره شده است: امام صادق‏علیه السلام به نقل از لقمان در ذكر نشانه‏هاى حسود مى‏فرمایند: ...در پنهان، از فرد مورد حسادت بدگویى مى‏كند، اما در ظاهر، به چاپلوسى مى‏پردازد و هنگام مصیبت، شماتت مى‏كند.

آثار جسمى و روانى حسادت

حسادت گذشته از واكنش‏هاى مستقیم و غیرمستقیم نسبت‏به دیگران، داراى آثار جسمى و روانى نامطلوبى در خود حسود نیز مى‏باشد كه در این‏جا به برخى از آن‏ها اشاره مى‏شود:

آثار جسمى حسد موضوعى است‏شایان توجه و تحقیق علمى بیش‏تر.فعل و انفعالات تنكردشناختى - همانند فعالیت غدد درون‏ریز - و واكنش دستگاه‏هاى عصبى هنگام بروز و ادامه یافتن این حالت هیجانى باید مورد توجه بیش‏تر قرار گیرد.

در روایات بسیارى، آثار جسمى حسد مورد توجه قرار گرفته است.به عنوان مثال، در تعدادى از آن‏ها آمده است كه حسادت بدن را ذوب مى‏كند. در بعضى دیگر، حسد به زنگار و بدن به آهن تشبیه شده است; همان‏گونه كه زنگار به تدریج موجب نابودى آهن مى‏گردد، حسد نیز بدن را از بین مى‏برد. در اجتماع، به وضوح این آثار جسمى در افراد حسود مشهود است، اما گاهى به آن توجه نداریم و نمى‏دانیم كه از كجا ریشه گرفته است و فقط به درمان ظاهرى و برطرف كردن عوامل غیر واقعى مى‏پردازیم، ولى با كمى تفكر و مراجعه به مشاوران متخصص و دلسوز، مى‏توان به ریشه پى‏برد و آن را خشكاند.

آثار روانى حسد، به ویژه در سال‏هاى بالاى رشد، از اهمیت فراوانى برخوردار است. حسادت در سال‏هاى اولیه، رشد چندان عمقى ندارد و به همین‏رو، آثار آن زودگذر است و با از بین رفتن شرایطى كه باعث‏حسادت شده، آثار آن نیز از بین مى‏رود.به عنوان مثال، هنگامى كه یك اسباب بازى مورد علاقه كودكى قرار مى‏گیرد و با كودكى كه آن را در اختیار دارد درگیر مى‏شود، اگر اسباب بازى بشكند یا اسباب بازى را از آن‏ها بگیریم، ممكن است مدتى بعد رفتار صلح‏آمیز از سر گرفته شود.ولى در سال‏هاى بالاتر، حسادت عمیق‏تر و پابرجاتر است و گاه چندین سال ادامه مى‏یابد. در این موارد، آثار روانى نامطلوب حسادت آشكار مى‏شود.این نكته در روایات متعدد مورد تاكید قرار گرفته و به آثارى از حسادت همچون اندوه مداوم اشاره شده است.حسود نسبت‏به چیزى محزون است كه توانایى تغییر آن را ندارد.او از محرومیت‏خود رنج مى‏برد، در حالى كه نه قدرت سلب آن نعمت را از دیگرى دارد و نه توانایى كسب آن را براى خود.حسادت حتى بهره‏مندى فرد را از چیزهایى كه در اختیار دارد و لذت بردن از نعمت‏هاى موجود را از او سلب مى‏كند و بدین‏سان، او را از آسایش روانى محروم مى‏گرداند و در دراز مدت، موجب ابتلاى او به بیمارى‏هاى سخت روانى مى‏شود.

راه‏هاى جلوگیرى از رشد حسادت

براى جلوگیرى از ظهور و رشد حسادت در كودكى، لازم است والدین توجه داشته باشند كه كودك را به دلیل حسادت مورد ملامت و سرزنش قرار ندهند، بلكه با برخوردهاى حساب شده، در حذف علت‏هاى آن گام‏هاى مؤثرى بردارند.والدین مى‏توانند با خوددارى از تنبیه و كنار كشیدن ظاهرى خود، رفتار او را نادیده بگیرند و احساس ارزشمندى، شخصیت و محبوبیت را در او تقویت كنند. به عنوان مثال، براى كاهش حسادت كودك نسبت‏به نوزاد، مى‏توان پیش از تولد، كودك را از ورود وى آگاه ساخت و پس از تولد نیز در طول روز مدتى را با كودك بزرگ‏تر سپرى نمود و او را مورد مهر و نوازش قرار داد.در مورد كودكان كوچك‏تر نیز مى‏توان شیئى از طرف نوزاد به او هدیه داد و در نگه‏دارى و انجام كارهاى نوزاد او را سهیم كرد.

اگر والدین در برخورد با كودك، واكنش‏هاى حسادت‏آمیز وى را تشدید كنند و او را به شدت خشمگین سازند، تاثیرات منفى زیادى را در او ایجاد خواهند كرد.اگر والدین انتظار داشته باشند كه او هنگام حسادت، هیچ واكنشى نشان ندهد و هیجان درونى خود را نادیده بگیرد، در این صورت، به تدریج و به طور طبیعى، ممكن است‏شیوه‏هاى دفاعى نامطلوبى براى مقابله با این موقعیت‏ها در او شكل گیرد.همان‏گونه كه اشاره شد، بهترین راه از بین بردن زمینه حسادت در كودكان، به كارگیرى عدالت در بین فرزندان وتوجه ومحبت‏به‏همه‏آن‏هاست.

هرگز فراموش نکنید

کودکان وقتی با سرزنش و انتقاد زندگی می کنند می آموزند بی اعتماد به خود باشند. وقتی با خشونت زندگی می کنند می آموزند که جنگجو باشند. وقتی با ترس زندگی می کنند می آموزند که بُزدل باشند. وقتی با ترحم زندگی می کنند می آموزند که به خود احساس ترحم داشته باشند. وقتی با تمسخر زندگی می کنند می آموزند که خجالتی باشند. وقتی با حسادت زندگی می کنند می آموزند که در خود احساس گناه داشته باشند. اما اگر با شکیبایی زندگی کنند بردباری را می آموزند. اگر با تشویق زندگی کنند اعتماد و اطمینان را می آموزند. اگر با پاداش زندگی کنند با استعداد بودن و پذیرندگی را می آموزند. اگر با تصدیق شدن زندگی کنند عشق را می آموزند. اگر با توافق زندگی کنند دوست داشتن خود را می آموزند. اگر با تایید زندگی کنند با هدف زندگی کردن را می آموزند. اگر با صداقت زندگی کنند حقیقت را می آموزند. اگر با انصاف زندگی کنند دفاع از حقوق را می آموزند. اگر با اطمینان زندگی کنند اعتماد به خود و اعتماد به دیگران را می آموزند. اگر با دوستی و محبت زندگی کنند زندگی در دنیای امن را می آموزند.