روان شناسی حاضرجوابی در کودکان
کودکان با باطنی آسمانی و چهره ای پاک و معصوم با ویژگی های منحصربفرد و تقدیر خاص خود، پا به این دنیا می گذارند. والدین به عنوان مسبب ورود کودکان به این دنیا، ملزم به انجام وظایف ذاتی و انسانی خود در قبال فرزندان، در زمینه های تامین نیازهای فیزیولوژیکی و اجتماعی آنها هستند. در بخش فیزیولوژیکی، کودکان ما ممکن است با نوسانات، مشکلات و چالشهایی روبرو گردند که در همان ابتدا، باید آنها را بازشناسی و درمان کرد که در غیر اینصورت میتواند بصورت مُزمن، میهمان جسم آنان تا پایان عمر شود و باعث کاهش راندمان شخص در پاره ای توانایی ها شود که دُیونَش بر گردن والدین بعنوان اصلی ترین متولی و تکیه گاه جهت پرورش جسمی فرزندان به لحاظ رشد و سلامت می باشد. والدین جهت نیل به چنین هدفی لازم است که آگاهی های لازم را در شناسایی نواقص و معضلات تاثیر گذار در سلامت فرزندان خود را داشته باشند و در عین حال، شیوه های برخورد مناسب با آن و بکارگیری راهکارهای اصلاح آنان را فرا گیرند. در بُعد اجتماعی نیز وظیفه والدین، تربیت فرزندان و آموزش های لازم جهت رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه آنان و محافظت از آنان در برابر ناهنجاریهای اجتماعی است. آگاه باشیم که بچه ها، پاک و مستعد به دنیا آمده اند و ما مسئول هستیم که با تربیت شایسته و صحیح، این خوبی و پاکی را برایشان حفظ کنیم. کلید اصلی شیوه تربیتی مناسب، درک شخصیت و خلق و خوی کودک است تا در کنار آن بتوان استعدادها و تمایلات او را بهتر شناسایی و آنها را در مسیر توانایی های ویژه و خاص خودشان پرورش داد.
لذا با توجه به الزام آگاهی والدین از آسیبها و چالشهای پیش روی کودکان در ابعاد اجتماعی و فیزیولوژیکی، و همچنین شیوه های برخورد صحیح و علمی با آنها، پایگاه آموزشی نگارستان در راستای رسالت آموزشی خود، تلاش دارد تا نقشی هرچند کوچک در افزایش سطح آگاهی والدین ایفا کند که در این مقاله، تحلیلی داریم بر روانشناسی حاضرجوابی در کودکان که امیدواریم مورد توجه و استفاده شما عزیزان قرار گیرد.
حاضر جوابی در کودکان بعنوان یك عادت رفتاری و اکتسابی، به نوعی از پاسخگویی و واكنش سریع کودکان نسبت به بزرگترها اطلاق میشود که گاه با لحنی بی ادبانه و شرورانه همراه میشود. اگر حاضرجوابی تا یک اندازه ایده آل از طرف کودکان ابراز شود، نوعی خودشیرینی و البته امتیاز محسوب میگردد اما اگر این حاضرجوابی از سن کودک، بصورت غیرنرمالی فراتر رود، مورد تایید بزرگترها نمی باشد و اصطلاحا «سَرزیاد» تلقی میگردد.
البته از نظر روان شناسی، «نه» گفتن به پاره ای مسائل، خود یک شجاعت و امتیاز محسوب میشود و از طرف دیگر استقلال فرزندان نیز یکی از آرزوهای هر پدر و مادری است که این دو مورد کمی موضوع را برای والدین پیچیده می سازد. زیرا اولاً والدین می خواهند که کودکشان، اولین قدم های خود را به طرف خود مختاری بردارد و ثانیاً نمی خواهند که گستاخی او را تأیید کنند.
بنابراین والدین لازم است عوامل ایجاد و تشدید حاضرجوابی در کودکان را بیاموزند و با اقدامات پیشگیرانه، مانع از زبان دراز شدن فرزند خود گردند. در صورت بروز چنین خصلتی در کودکان نیز با درنظر گرفتن روحیات فرزند خود، بهترین شیوه های تعدیل حاضرجوابی کودکان خود را بکار گیرند.
دلایل حاضرجوابی کودکان
• از آنجا که کودک با شروع دو سالگی، خود مختاری خویش را به حیطه آزمایش می گذارد که یکی از راه های انجام این کار، حاضر جوابی به بزرگسالان است، ممکن است کودک خردسال با گفتن «نمی خواهم» یا «نه» می خواهد نشان دهد که از دستورهای شما خسته شده است و استقلال بیشتری می خواهد.
• ممکن است که کودکان، این خصیصه را تحت تاثیر محیط رفتاری پیرامون خود بیاموزند. زیرا کودکان در محیطی که زندگی می كنند یا درس می خوانند، اگر اینگونه حرف زدن ها، عادی باشد و یا بچه های دیگر هم نسبت به بزرگترهای خود بی احترامی كنند، این كار را به سادگی یاد می گیرند.
• ممكن است که کودک، متوجه نباشد كه اینطور جواب دادن او زبان درازی و بی ادبی محسوب می شود. شاید فكر می كند فقط دارد عقیده خود را در مورد یك موقعیت خاص بیان می كند. گاهی اوقات، بچه ها دلیل خوبی برای اینگونه رفتارها دارند اما راه مناسبی برای ابراز آن بلد نیستند.
• حاضرجوابی معمولاً روشی عادی برای كسب اعتماد به نفس در كودكان است. آنها به تجربه زبانی و شناخت محدودیت های آن به منظور یادگیری زبان و مهمتر از آن روش به كارگیری مهارتهای زبانی نیاز دارند.
• ممكن است حاضرجوابی نشانه اضطراب، احساس دلسردی یا ناراحتی كودك باشد.
• در صورتی كه كودك با والدین یا بزرگترهای خود احساس امنیت و راحتی كند، ممکن است که آنها را با رفتارهایی مانند حاضرجوابی آزمایش كند. گاه، حاضرجوابی كودك نشان دهنده اینست كه كودك اطمینان دارد که بزرگترها علیرغم رفتارهای او، وی را دوست دارند.
اقدامات پیشگیرانه
حاضر جوابی نوعی عادت است که باید به صورت جدی با آن برخورد شود. والدین تنها کسانی هستند که تاثیرگذاری آنها روی درمان این خصیصه، بیش از دیگران است. آنها می توانند با نحوه برخورد خود، آنرا تعدیل و یا تشدید کنند. بنابراین خیلی مهم هست كه پدر و مادر، چطور رفتار می كنند. فرزندی که با گستاخی با پدر و مادرش صحبت می کند و تنبیه نمی شود، این رفتار را ادامه می دهد و به مرور بدتر خواهد شد. بیشتر بچه ها در مرحله ای از رشد سعی می کنند که حاضر جوابی کنند اما وقتی پدر و مادر با آرامش و با قاطعیت در برابر این رفتار آنها واکنش نشان می دهند، این کار دیگر تکرار نمی شود.
• اگر کودکتان مخالفت خود را مؤدبانه به شما ابراز کرد، به او توجه بیشتری کنید و به عقیده او احترام بگذارید و به او نشان دهید که برا ی عقاید او احترام قائلید و اگر نظر او مخالف نظر شماست هیچ اشکالی ندارد .
• نکته مهم این است که شما می بایست از نوع ارتباط خود آگاه باشید . اگر از آن دسته افرادی هستید که مخالفت خود را با دیگران به صورت تمسخرآمیزی بیان می کنند، پس نمی توانید از فرزند خود انتظار داشته باشید که رفتاری غیر از این داشته باشد .
• همین که فرزند شما بتواند خودش را بیشتر کنترل کند و یاد بگیرد که چگونه نیازهای خود را از روشهای مختلف به شما بفهماند، پرخاشگری، بهانه گیری و دیگر رفتارهای منفی او مسئله ساز نخواهد بود. به او یاد بدهید که بتواند به شما بگوید که چه احساسی دارد و چگونه فکر می کند.
با انجام این روش رابطه ای قوی با فرزند خود ایجاد می کنید. چنین رابطه ای، هنگامی که فرزندتان به سن بلوغ می رسد، در حل مسائل به شما کمک زیادی خواهد کرد.
روشهای برخورد با حاضرجوابی كودكان
همانطور که در بخش دلایل ایجاد حاضرجوابی در کودکان ملاحظه فرمودید، این خصیصه می تواند تحت تاثیر عوامل مختلفی در نهاد کودک، شکل بگیرد. اگر این موضوع تحت تاثیر محیط زندگی و تحصیل فرزند در اثر معاشرت با قسمی از دوستان با ویژگیها بود، حدالامکان سعی در تغییر جغرافیایی این محیط شود. در غیر اینصورت شما مجبور خواهید بود با در نظر گرفتن دستورات روانشناسی و تربیتی، که در ادامه ملاحظه خواهید فرمود، این ویژگی رفتاری را تعدیل و درمان نمایید.
هرگز فراموش نکنید که مهم ترین آیتم در رفتار با بچه هایی كه حاضرجواب و زبان دراز هستند، برخورد قاطعانه و همراه با آرامش است. بدیهی است که از كوره دررفتن و یك به دو كردن با آنها نتایج عکسی را به همراه خواهد داشت که جبران آن بسیار سخت تر و غالبا غیرممکن خواهد شد.
رفتارهای جایگزین
رفتار كودك و تأثیر منفی حاضرجوابی او را بر بزرگترها و اساساً دیگران، با خونسردی و آرامش كامل برای او توضیح دهید و عبارات جایگزینی را برایش مثال بزنید. اگر كودكتان آشفته وعصبانی به نظر می رسد، حرفهای او را برایش تكرار كنید و به او نشان دهید که منظور او را می فهمید. درباره احساس او و خودتان با هم صحبت كنید و تأثیر رفتار بی ادبانه او را صادقانه و با حالتی جدی توضیح دهید.
مثلاً در مورد حاضر جوابی فرزند در مورد دستور شما به او در خصوص جمع کردن اسباب بازی هایش، به او بگویید:
• فكر می كنم از اینكه باید اسباب بازیهایت را جمع كنی عصبانی شده ای. به جای این رفتار، می توانستی بگویی: الان كمی خسته هستم اما چند دقیقه دیگر آنها را جمع می كنم.
• اگر با نظر من موافق نیستی، اشکالی ندارد، ولی نباید مخالفت خود را به شکل غیرمؤدبانه نشان دهی.
• از جملات معترضانه مناسبی مانند «نظر من فرق دارد» یا «من یا شما موافق نیستم» در مخالفت با نظر دیگران استفاده کن.
وقتی هم كه كودكتان از عبارات مؤدبانه استفاده می كند و رفتارهای بی ادبانه قبلی را پس می زند، حتماً او را تشویق كنید. فراموش نکنید زمانی تنبیه و یا برخورد شما با رفتار نادرست کودک اثربخش خواهد بود که تشویق را نیز در کنار تنبیه به کار بگیرید. به این معنی که در مقابل رفتار های درست و بجای فرزندتان به نحوی او را مورد تشویق و توجه خود قرار دهید. با تشویق می توانید رفتارهای خوب را در کودکتان تثبیت نمائید.
به این طریق برایش روشن می سازید که اگر دفعه بعد، این گونه صحبت کند، ارزش خود را نزد شما از دست خواهد داد. اجرای این روش تربیتی را ادامه دهید و اجازه ندهید که گستاخی او ادامه یابد تا این که روزی مجبور شوید عکس العمل شدیدی از خود نشان دهید.
اجازه دهید بین «رفتاری تند» و «پیشنهاد شما» یكی را انتخاب كند
وقتی رفتار بی ادبانه ای از بچه سر می زند، با قاطعیت اما كاملاً خونسرد و آرام به او بگویید: «یا مؤدبانه حرف بزن یا اصلاً با تو صحبت نمی كنم.» به بچه بگویید اگر باز هم بخواهد زبان درازی یا بی احترامی كند، اتاق را ترك خواهید كرد و هنگامی به حرفهایش گوش خواهید داد كه او مؤدبانه و آرام صحبت كند. بعد از اینكه مدتی بچه را تنها گذاشتید تا خوب آرام شود، مؤدبانه از او بپرسید آیا برای درست صحبت كردن آماده است یا خیر؛ هرگز فراموش نكنید كه در همه حال و همیشه، باید عشق و محبت خود را به كودكتان نشان دهید.
حاضر جوابی او را نادیده بگیرید
کودکی که معمولا مودب است، اگر حرف بی ادبانه ای زد، به چشمانش نگاه کنید و با قاطعیت و جدیت بگوئید که این کار یعنی حاضر جوابی و تو اجازه نداری این کار را انجام دهی و گفتگو را ادامه دهید. انگار که هیچ حاضر جوابی صورت نگرفته است. با بحث کردن در مورد موضوعی که باعث حاضر جوابی شده است، این رفتار را تقویت نکنید. زیرا بچه ها محتاج جلب توجه والدین هستند و اگر نتوانند این توجه را از طریق مثبت به دست آورند، آن را از روشهای منفی هم كه شده به دست خواهند آورد.
بنابراین وقتی بچه برای جلب توجه شما زبان درازی می كند، این كار را نادیده بگیرید. اگر پیامد «بد حرف زدن كودك» را به او نشان ندهید، یعنی به او در جواب حاضر جوابی اش، توجه نشان دهید، حتی اگر عكس العمل شما منفی باشد. در این صورت كودكتان این كار را دوباره تكرار خواهد كرد، اما اگر در این گونه مواقع به او هیچ توجهی، نه مثبت و نه منفی نداشته باشید، او از تكرار آن پرهیز می كند.
فقط بگویید «نه»
از كودك خود بخواهید زبان درازی را متوقف كند و محترمانه حرف بزند. از «نه» گفتن به كودك نهراسید و این كار را تا وقتی ادامه دهید كه كودك تغییر رفتار مثبتی از خود نشان دهد. اینكه به كودك اجازه دهید با شما یكی به دو كند، اصلاً به نفع كودك نیست. بچه، بی ادبی را به سرعت یاد می گیرد و تغییر دادن این رفتار در كودك در آینده بسیار دشوار خواهد بود. اگر امروز به او یاد دهید چگونه با عصبانیت خود كنار بیاید و به روشی مناسب و مؤدبانه سخن بگوید، در درازمدت نتیجه بهتری خواهد داشت تا اینكه فقط بخواهید عصبانیت او را فرونشانید.
كمك گرفتن از دیگران
از دیگران كمك بخواهید اگر:
• پس از تلاشهای شما و آزمودن دست كم دو راه از راههای پیشنهادی فوق، كودك پیشرفتی از خود نشان نداد و یا پیشرفت بسیار ناچیزی نشان داد.
• تا سن چهار سالگی روی رفتارهای خشن خود كنترل مناسب و كافی نداشته باشد.
وقتی پای خانواده و كودكتان به میان می آید، شما بهترین متخصص خانواده خود هستید. اگر خیلی نگران رفتارهای كودكتان هستید، از یك متخصص كودكان، مشاور خانواده، متخصص مغز و اعصاب، مربیان و مشاوران كمك بخواهید.
هرگز فراموش نکنید
کودکان وقتی با سرزنش و انتقاد زندگی می کنند، می آموزند بی اعتماد به خود باشند. وقتی با خشونت زندگی می کنند، می آموزند که جنگجو باشند. وقتی با ترس زندگی می کنند، می آموزند که بُزدل باشند. وقتی با ترحم زندگی می کنند، می آموزند که به خود احساس ترحم داشته باشند. وقتی با تمسخر زندگی می کنند می آموزند که خجالتی باشند. وقتی با حسادت زندگی می کنند می آموزند که در خود احساس گناه داشته باشند. اما اگر با شکیبایی زندگی کنند، بردباری را می آموزند. اگر با تشویق زندگی کنند، اعتماد و اطمینان را می آموزند. اگر با پاداش زندگی کنند، با استعداد بودن و پذیرندگی را می آموزند. اگر با تصدیق شدن زندگی کنند، عشق را می آموزند. اگر با توافق زندگی کنند، دوست داشتن خود را می آموزند. اگر با تایید زندگی کنند، با هدف زندگی کردن را می آموزند. اگر با صداقت زندگی کنند، حقیقت را می آموزند. اگر با انصاف زندگی کنند، دفاع از حقوق را می آموزند. اگر با اطمینان زندگی کنند، اعتماد به خود و اعتماد به دیگران را می آموزند. اگر با دوستی و محبت زندگی کنند، زندگی در دنیای امن را می آموزند.
